سازوكارهاي توسعۀ كشاورزي چندكاركردي: كاربرد الگوسازي ساختاري تفسيري (ISM)

توسعۀ كشاورزي چندكاركردي به‌عنوان رهيافت نوين توسعۀ پايدار روستايي نيازمند برخورداري از الگوي فرايندي است كه بتواند عوامل مؤثر بر توسعۀ آن را به‌صورت گام‌به‌گام شرح دهد. هدف پژوهش حاضر، تبيين سازوكارهاي توسعۀ كشاورزي چندكاركردي (MFA) با استفاده از تكنيك الگوسازي ساختاري تفسيري (ISM) در شهرستان دهلران به‌عنوان قطب توليد استان ايلام است. از بين كارشناسان و صاحب‌‌نظران توسعۀ كشاورزي، از 10 نفر به‌صورت هدفمند مصاحبۀ عميق و نيمه‌‌ساختارمند شد. پس از تكميل مصاحبه‌‌ها و تحليل محتوا به كمك نرم‌افزار MAX QDA در شش گام از تكنيك الگوسازي ساختاري تفسيري و تكنيك MICMAC، مراحل توسعۀ كشاورزي چندكاركردي، تعيين سطح عوامل، روابط دروني بين هركدام از عوامل مؤثر و طراحي سازوكار توسعۀ كشاورزي چندكاركردي انجام شد. براساس نتايج به‌دست‌آمده، توسعۀ كشاورزي چندكاركردي مستلزم اجراي عواملي مانندِ سياست‌هاي حمايتي دولت، تقويت زيرساخت و بهبود وضعيت اقتصادي در وهلۀ اول است. درحقيقت اين عوامل با قرارگرفتن در چهارمين گروه از تقسيم‌بندي MICMAC، در حكم ريشه و در پايين‌ترين سطح الگوي ISM عمل كردند كه از بين آن‌ها، عامل سياست‌هاي حمايتي به‌عنوان پايۀ الگوي مؤثر بر اجراي كاركردهاي قابل‌توسعه در كشاورزي قرار گرفت؛ بنابراين بايستي در اولويت توجه براي اجرايي‌كردن قرار بگيرند. به‌عبارتي‌ديگر در سايۀ حمايت‌هاي دولت مي‌توان زيرساخت‌هاي مرتبط با كشاورزي و اقتصاد منطقه را تقويت كرد. سپس با ايجاد رونق اقتصادي مي‌توان تقويت ساير عوامل مؤثر ازجمله عوامل زيست‌محيطي، عوامل اجتماعي، ارتقاي دانش و مهارت، ساماندهي اراضي و مديريت امور آب را كه داراي قدرت هدايت و وابستگي زيادي بودند، تسهيل كرد. الگوي فرايندي طراحي‌شده به‌صورت جامع دربرگيرندۀ مراحل، ترتيب، توالي و ارتباط بين عوامل مؤثر اجرايي است كه مي‌تواند به‌عنوان يك راهنما و نقشۀ راه مورداستفادۀ سياست‌گذاران و مديران امر توسعۀ كشاورزي در راستاي برنامه‌ريزي براي توسعۀ نظام‌اند كشاورزي چندكاركردي و رسيدن به توسعۀ پايدار متناسب با شرايط منطقه قرار گيرد.