چگونگي صورت و معناي رقم نگارگران در «مرقع گلشن» (مطالعه موردي پنج نگاره مرقوم)

بيان مسئله: با نگاه به تحولات نگارگري در ايران شاهد رواج رقم نگارگر يا درج نام و نشان وي از دوران تيموري در ايران و سرزمين‌هاي متأثر از فرهنگ پارسي همچون هند گوركاني هستيم. از ميان آثار اين دوران، «مرقع‌گلشن» به‌دليل نظارت مستقيم جهانگيرشاه (گوركاني) در گردآوري قطعات، از دو جنبۀ تعداد آثار مرقوم و شيوۀ رقم‌زني متفاوت با مكتب اصفهان، جايگاه ويژه‌اي دارد. سؤال اصلي اين است كه در مرقع‌گلشن و در بستر فرهنگي دوران جهانگيرشاه، نگارگران به‌كدام صورت و در چه ساختار تركيب‌بندي رقم يا امضاي خويش را نگاشته و در فرم رقم آنان چه معاني‌اي مستتر است؟هدف: شناخت شيوه قرارگيري رقم در نگاره هاي مرقع گلشن به ‌لحاظ صوري و ساختاري و كشف معاني پنهان آن؛ ازجمله آشكار كردن ارتباط ميان نحوه تركيب ‌بندي رقم در اثر، با انگيزه نگارگر در بازنمود موقعيت اجتماعي خويش و برقراري روابط تعاملي (بينافردي) با بيننده به واسطه شيوه رقم‌ زني است.روش پژوهش: در پژوهش حاضر با بهره ‌گيري از منابع كتابخانه ‌اي و مشاهده مستقيم نگاره ‌ها و حاشيه ‌هاي مرقوم در مرقع گلشن، اطلاعات گردآوري؛ سپس پنج نمونه غيرتصادفي از آثار مرقوم انتخاب و هر يك متناسب با اهداف پژوهش به روش خوانش تصويري بر پايۀ سه فرانقش تركيبي، بازنمودي و تعاملي، تحليل شد.يافته‌ها: در بررسي نگاره هاي مرقوم سه نتيجه حاصل گرديد: ابتدا پنج الگوي تركيب‌ بندي به لحاظ ساختاري در رقم نگاره‌ هاي مرقع مشخص شد؛ دوم ارتباط روايي و مفهومي ميان نحوۀ تركيب ‌بندي و محتوا كلامي رقم‌ها با جايگاه اجتماعي نگارگران در دربار و نسبت آنان با توليد مرقع نمايان شد و در نهايت، با مشاهده طرز چينش رقم‌ نگاره‌ ها در زاويه، فاصله و اندازۀ متفاوت، انگيزه نگارگران در تعامل با بيننده آشكار گرديد.