ارزيابي ژنوتيپ‌هاي كلزا با استفاده از شاخص‌هاي تحمل به تنش گرما در شرايط آب و هوايي اهواز

به منظور ارزيابي تحمل به تنش گرما ژنوتيپ‌هاي كلزا آزمايشي در دو سال زراعي 1398-1397 و 1399-1398 در مزرعه آزمايشي دانشگاه شهيد چمران اهواز اجرا شد. آزمايش به صورت تجزيه مركب در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو تاريخ كاشت (20 آبان، شرايط شاهد) و تاريخ كاشت تأخيري (20 آذر، شرايط تنش) روي نه ژنوتيپ كلزا (شامل هشت هيبريد و يك رقم آزاد گرده افشان) اجرا شد. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه عملكرد دانه ژنوتيپ‌ها در سطح احتمال يك درصد با يكديگر اختلاف دارند. همچنين بين تاريخ‌هاي كشت در هر دو سال آزمايش و اثرات سال تفاوت معني‌داري مشاهده شد. ميانگين عملكرد ژنوتيپ‌ها در شرايط شاهد و تنش در سال اول به ترتيب 3467.08 و 1667.85 كيلوگرم در هكتار و در سال دوم به ترتيب 3353.16 و 1687.42 كيلوگرم در هكتار برآورد شد. افزايش عملكرد در شرايط شاهد در سال اول نسبت به سال دوم به دليل ميزان بارندگي بيش‌تر و دماي مناسب‌تر در ماه‌هاي اول كشت بود. در اين آزمايش شدت تنش در سال اول 0.51 و در سال دوم 0.46 برآورد شد كه نمايانگر شدت تنش در طي دو سال بود. تأخير در كاشت و به دنبال آن تنش گرما به طور متوسط باعث كاهش 48 درصدي عملكرد در واحد سطح شد. نتايج تجزيه شاخص‌هاي مبتني بر عملكرد دانه نشان داد كه شاخص‌هاي ميانگين هارمونيك، شاخص تحمل تنش، ميانگين هندسي بهره‌وري و ميانگين بهره‌وري، شاخص‌هاي برتر در ارزيابي تحمل به گرما در كلزا بودند و همبستگي مثبت و معني‌داري با عملكرد در هر دو شرايط شاهد و تنش داشتند. رسم نمودار سه بعدي بر اساس عملكرد دانه در شرايط تنش و شاهد و شاخص‌هاي انتخاب شده نشان داد كه هيبريدهاي هايولا 50 و هايولا 61 نسبت به ساير ارقام و هيبريدها متحمل‌تر به گرما بوده و پايداري عملكرد بالاتري در شرايط تنش گرما دارند؛ بنابراين براي مناطقي با تنش گرماي انتهاي فصل كشت هيبريدهاي هايولا‌ 50 و هايولا ‌61 توصيه مي شوند.