بررسي اثر اسپرميدين و ملاتونين بر آنزيم‌هاي آنتي‌اكسيدان، ميزان ماده موثره روتين و عملكرد در گياه ديلار(Fagopyrum esculentum moench) تحت تنش خشكي

سابقه و هدف: ديلار (Fagopyrum esculentum moench) گياهي يك‌ساله، از خانواده علف هفت‌بند (Polygnaece) و بومي آمريكاست، اين گياه از منابع مهم دارويي به‌شمار مي‌رود اما تنش خشكي به‌عنوان محدود كننده آن، تأثير زيادي در كاهش عملكرد آن دارد، تحقيقات نشان داده كه تركيبات پلي‌آميني مانند اسپرميدين و ملاتونين مي توانند تحمل به تنش خشكي را افزايش دهند. به همين دليل اين پژوهش با هدف بررسي اثر پيش‌تيمار بذر و محلول‌پاشي گياهچه با تركيبات پلي‌آميني برفعاليت آنزيم‌هاي آنتي-اكسيدان، ميزان روتين و عملكرد دانه اين گياه تحت تنش خشكي انجام شد. مواد و روش‌ها: اين آزمايش در سه مرحله و در سال‌هاي زراعي 1398 – 1399 در دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه شيراز (باجگاه) اجرا شد. آزمايش اول جهت تأثير پيش‌تيمار بذر ديلار با پلي‌آمين‌ها بر خصوصيات جوانه‌زني بود كه به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در شرايط آزمايشگاهي اجرا گرديد. تيمارهاي آزمايش شامل تنش خشكي در هفت سطح (صفر، 0.2-، 0.4-، 0.6-، 0.8-، 1- و 1.2- مگاپاسكال) و پيش تيمار بذر با ملاتونين (صفر، 0.125، 0.250، 0.375 و 0.500 ميلي‌مولار) و اسپرميدين (صفر، 0.5، 1، 1.5 و 2 ميلي‌مولار) بودند. آزمايش دوم (گلخانه) و سوم (مزرعه) به ترتيب به-صورت فاكتوريل و اسپليت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي و با سه تكرار اجرا شد در شرايط گلخانه تنش خشكي در سه سطح آبياري (10 ،40 و70 درصد تخليه ظرفيت زراعي) و در مزرعه نيز تنش خشكي در سه سطح: آبياري كامل مزرعه (بدون تنش)، آبياري 8 روز يك بار(تنش ملايم) و آبياري 16روز يك بار (تنش شديد) اعمال شد. پيش‌تيمار بذر در سه سطح (بدون پيش‌تيمار، پيش‌تيمار با ملاتونين، پيش‌تيمار با اسپرميدين) و همچنين محلول‌پاشي گياهچه در سه سطح (بدون محلول‌پاشي، محلول-پاشي با ملاتونين، محلول‌پاشي با اسپرميدين) در شرايط گلخانه و مزرعه بودند. يافته ها: در مرحله اول نتايج بخش آزمايشگاهي مشخص شد كه تيمارهاي مختلف اسپرميدين و ملاتونين در مقايسه با تيمار شاهد اثر معني‌داري بر صفات جوانه‌زني داشت به طوري كه در شرايط تنش خشكي غلظت‌هاي 5.1 ميلي مولار اسپرميدين و 375.0 ميلي-مولار ملاتونين بيشترين تأثير را بر بهبود جوانه‌زني ديلار داشت به همين خاطر به عنوان تيمارهاي آزمايشي مد نظر در گلخانه و مزرعه انتخاب شدند. در آزمايشات گلخانه‌اي اثرات متقابل سه‌جانبه تنش خشكي، پيش‌تيمار بذر و محلول‌پاشي اسپرميدين و ملاتونين بر فعاليت آنزيم‌هاي آنتي‌اكسيدانت و ميزان پرولين معني‌دار شد و بيشترين ميزان كاتالاز 259.8 (ميلي گرم پروتئين در دقيقه) و پرولين 5.12 (ميكروگرم بر ميلي‌ليتر) در تيمار توأم پيش‌تيمار بذر با ملاتونين (375.0 ميلي‌مولار) و محلول‌پاشي ملاتونين (375.0 ميلي‌مولار) تحت شرايط 70 درصد تخليه ظرفيت زراعي، مشاهده شد. در شرايط مزرعه نيز اثر متقابل تنش خشكي، پيش‌تيمار بذر و محلول‌پاشي اسپرميدين و ملاتونين اثر معني‌داري بر طول دوره رشد گياه و عملكرد دانه داشت و بالاترين عملكرد دانه به پيش‌تيمار بذر با ملاتونين توام با محلول‌پاشي آن با غلظت 375.0 ميلي‌مولار و شرايط نرمال رطوبتي اختصاص يافت.نتيجه‌گيري: به طور كلي پيش‌تيمار بذر و همچنين محلول‌پاشي گياهچه با غلظت 375.0 ميلي‌مولار ملاتونين در شرايط گلخانه‌اي و مزرعه‌اي گياه ديلار را بيشتر از ساير تيمارها تحت تأثير قرار داد و بيشترين عملكرد دانه نيز باپيش‌تيمار بذر و محلول‌پاشي ملاتونين (375.0 ميلي‌مولار) تحت شرايط مطلوب آبياري به‌دست آمد (2.538 كيلوگرم در هكتار).