اثر عناصر ريزمغذي نانو و تنظيم كننده رشد بر كيفيت دانه گندم در شرايط كم آبياري

سابقه و هدف: مصرف بي‌رويه كودهاي شيميايي سبب عدم توزان عناصرغذايي به ويژه عناصر كم مصرف شده است و توجه به بهبود كيفيت دانه گندم از جمله مسائل مهم در كنار كميت توليد اين محصول پراهميت است. كاربرد تنظيم كننده‌هاي رشد، به خصوص هورمون‌هاي گياهي (نظير سيتوكينين)، با تاثير بر سيستم آنتي‌اكسيداني و روابط منبع و مخزن گياهان، به عنوان يك راه‌حل براي كاهش اثرات تنش‌هاي محيطي در سطوح مولكولي، سلولي، بيوشيميايي، فيزيولوژيكي و همچنين افزايش عملكرد به كار برده مي‌شوند. كمبود عناصرغذايي تقريبا در تمامي مزارع جهان ديده مي‌شود و كاربرد محلول‌پاشي عناصر ريزمغذي نظير آهن، روي، سلنيوم، مي‌تواند اثرات مفيدي بر فتوسنتز گياه و رشد كمي و كيفيت دانه گندم داشته باشد. لذا پژوهشي جهت بررسي عناصر ريزمغذي نانو و همچنين استفاده از هورمون سيتوكنين بر خصوصيات كمي و كيفي گندم تحت رژيم‌هاي مختلف آبياري، اجرا شد.مواد و روش‌ها: اين پژوهش در دو منطقه كرج و همدان در سال زراعي 99-1398 به صورت اسپليت پلات فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد. تيمارهاي آزمايش شامل رژيم‌هاي آبياري با سه سطح (آبياري در 40 درصد تخليه رطوبت قابل دسترس در تمام دوره رشدي (شاهد)، آبياري نرمال تا گرده‌افشاني و آبياري در 60 درصد تخليه رطوبت قابل دسترس تا پايان دوره رشد، آبياري نرمال تا گرده افشاني و قطع آبياري تا پايان دوره رشد)، به عنوان عامل اصلي و فاكتوريل عناصر نانو كم‌مصرف با پنج سطح: شاهد (عدم مصرف عناصر ريزمغذي نانو)، روي، آهن، سلنيوم و تركيب سه عنصر) و زمان استفاده از سيتوكنين با چهار سطح (شاهد (عدم مصرف)، مصرف در مرحله گل‌دهي، مصرف در مرحله شيري‌شدن و مصرف در مرحله گلدهي+شيري شدن) به عنوان عامل فرعي بررسي شدند. صفاتي نظير پروتئين دانه، گلوتن‌تر، پتاسيم دانه، فسفر دانه، روي دانه، حجم رسوب زلني و سختي دانه اندازه‌گيري شدند. يافته‌ها: نتايج پژوهش بيانگر آن است كه اثر تيمارهاي كم آبياري، سيتوكنين و عناصر ريزمغذي نانو، بر صفات مورد مطالعه در اين پژوهش معني‌دار شدند، اما اثرات متقابل اين تيمارها معني‌دار نشد. نتايج نشان داد كه بيشترين مقادير اكثر صفات مورد مطالعه در اين پژوهش مربوط به تيمار آبياري نرمال تا گرده-افشاني و بعد از آن قطع كامل آبياري بود. مصرف توأم عناصر ريزمغذي روي+آهن+سلنيوم نسبت به ساير تيمارهاي عناصر ريزمغذي موجب افزايش صفات اين پژوهش شد و بيشترين مقادير صفات در تيمارهاي سيتوكنين نيز مربوط به كاربرد سيتوكنين در مرحله گلدهي+شيري‌شدن و مرحله شيري شدن بوده است. بيشترين مقدار پروتئين دانه مربوط به تيمارهاي آبياري نرمال تا گرده‌افشاني و بعد از آن قطع كامل آبياري به مقدار (%14.42)، همچنين تيمار روي+آهن+سلنيوم، به مقدار (%14.51) و كاربرد سيتوكنين در مرحله گلدهي+شيري‌شدن و تيمار شيري شدن به ترتيب با مقادير (%13.94) و (%13.65) بوده است.نتيجه‌گيري: آبياري نرمال تا گرده‌افشاني و بعد از آن قطع كامل آبياري، تمامي صفات مورد مطالعه در اين پژوهش به غير از روي و پتاسيم دانه را افزايش داد و و كاربرد توام عناصر ريزمغذي نانو (روي+ آهن+ سلنيوم) منجر به افزايش كيفيت دانه گندم نسبت به كاربرد تك‌تك آن‌ها شد. محلول‌پاشي سيتوكنين در مرحله گلدهي+شيري شدن، و همچنين در مرحله شيري شدن، كيفيت دانه گندم را نسبت به مصرف در ساير مراحل افزايش داد. تنش خشكي (آبياري نرمال تا گرده‌افشاني و بعد از آن قطع كامل آبياري) موجب افزايش 28.73 درصدي پروتئين نسبت به شرايط آبياري نرمال شد و كاربرد توام عناصر ريزمغذي نانو (روي+ آهن+ سلنيوم) افزايش 30.95 درصدي پروتئين را نسبت به شاهد داشت و كاربرد سيتوكنين در مرحله گلدهي+شيري‌شدن و تيمار شيري شدن به ترتيب با مقادير (26.15) و (23.52) درصد نسبت به شاهد افزايش يافت.