فراتحليل اثر حاصلخيزكننده‌هاي خاك بر عملكرد كمي و كيفي گياهان دارويي: از ديرباز تاكنون

سابقه و هدف فراتحليل روشي جامع براي تجزيه و تحليل آماري چندين آزمايش مستقل بوده و در مطالعات كشاورزي، براي تعيين واكنش تيمارها مورد استفاده قرار مي‌گيرد (14). به دليل پراكندگي و تفاوت در نتايج مربوط به تاثير حاصلخيزكننده‌ها بر رشد و عملكرد كمي و كيفي گونه‌هاي مهم دارويي، در اين مطالعه از روش فراتحليل استفاده شد.مواد و روش‌هااين پژوهش با هدف بررسي اثر حاصلخيزكننده‌هاي مختلف بر عملكرد كمي و كيفي تعدادي از گونه‌هاي مهم دارويي شامل اسفرزه، رازيانه، ريحان، مرزه، شويد، سياهدانه و زيره سبز با استفاده از اطلاعات مقالات منتشر شده طي 50 سال گذشته بر اساس پروتكل ROSES انجام شد. از مجموع 78 مقاله انتخاب شده، 18 مقاله مربوط به اسفرزه، 8 مقاله روي رازيانه، 12 مورد روي ريحان، 11 عنوان روي مرزه، 7 مورد روي شويد، 9 عنوان روي سياهدانه و 13 مورد مربوط به زيره سبز بودند. اندازه اثر هجس، خطاي انتشار (با استفاده از همبستگي بگ و مازومدار) و ضريب همبستگي تاي كندال محاسبه و نمودارهاي قيفي با استفاده از نرم‌افزار Comprehensive Meta-Analysis, version 2 ترسيم شدند.نتايج بر اساس نتايج اندازه اثر هجس، كاربرد ورمي‌كمپوست (106/1g=) بالاترين تاثير بر عملكرد اسفرزه داشت و رتبه بعدي براي تلفيق كودها (061/0g=) بدست آمد. همچنين كودهاي مختلف اثر معني‌داري بر عملكرد رازيانه و شويد نداشت. كاربرد كود زيستي (553/0g=) بر عملكرد سياهدانه و كاربرد تركيبي كودها و كود شيميايي بر عملكرد زيره سبز معني‌دار بود. كودهاي دامي و ورمي-كمپوست و تركيب كودها با اندازه اثر به ترتيب با 6/0، 9/0 و 7/0 بر درصد موسيلاژ اسفرزه معني‌دار بودند. كاربرد كودهاي دامي، زيستي و تركيبي بر اسانس رازيانه و شويد، سياهدانه و زيره سبز اثر معني‌داري داشت. نتايج آزمون همبستگي بگ و مازومدار نشان داد كه اثر كودهاي شيميايي بر زيره سبز غيريكنواخت بوده و مصرف اين كودها قابل توصيه نمي‌باشد؛ ولي اثر كودهاي شيميايي بر وزن خشك برگ ريحان همگن بود. در ساير موارد هم كاربرد كودهاي زيستي، ورمي‌كمپوست و دامي از يكنواختي و همگني برخوردار بوده و با اطمينان 95 درصد براي اين گونه‌ها قابل توصيه مي‌باشند. نتيجه‌گيري به طور كلي، ناهمگوني باقيمانده بالايي در فراتحليل اثر حاصلخيزكننده‌هاي خاك بر گونه‌هاي دارويي وجود داشت كه نشان مي‌دهد براي درك تأثير تيمارهاي كودي بر رشد، عملكرد كمي و كيفي اين گونه‌هاي گياهي، تعيين خصوصيات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك نيز مورد نياز است. نتايج اين مطالعه رشد و عملكرد گياهان دارويي تحت تاثير كودهاي مختلف را براساس شواهد علمي موجود نشان داد كه اين امر زمينه‌اي را براي بهبود مديريت گياهان دارويي فراهم مي‌نمايد.