بررسي و تحليل طرح‌واره‌هاي تصويري نفس اماره در مثنوي‌هاي عطار

نوشتار حاضر كه به روش كمي- كيفي فراهم آمده، به بررسي و تحليل بُعد منفي نفس يعني نفس اماره، در آثار عطار پرداخته است. بُعد امارگي نفس و كاركردهاي منفي آن كه در گمراهي و سقوط انسان بسيار نقش دارد، يكي از مهم‌ترين مباحث شناخت‌شناسي در تعاليم عرفاني عطار است.  عطار براي بازنمايي اين بُعد منفي نفس، آن را در قالب طرح‌واره‌هاي تصويري، بدن‌مند و مجسم مي‌سازد تا مخاطب بتواند مفاهيم انتزاعي مربوط به نفس اماره را دريابد. در پژوهش حاضر در مثنوي‌هاي عطار انواع طرح‌واره‌هاي تصويري يعني طرح‌وارۀ قدرتي، حركتي و حجمي در ارتباط با نفس اماره واكاوي شد. از حيث بسامدي، ميزان استفاده از طرح‌وارۀ قدرتي بيش از دو نوع ديگر است كه در صفاتي همچون كافر بودن، درنده‌خويي و در قالب شخصيت‌هاي حيواني و انساني چون سگ، خوك، افراسياب، ديو، شيطان و... بازنموده مي‌شود. دومين ميزان استفاده از طرح‌واره‌هاي تصويري مربوط به طرح‌وارۀ حجمي است كه حكايت از همنشيني هميشگي نفس با انسان دارد. ميزان استفاده از طرح‌واره‌هاي حركتي نسبت به دو نوع ديگر كمتر است كه ارتباط معناداري با طرح‌وارۀ قدرتي دارد، زيرا سيطرۀ نفس بر انسان بسيار زياد است؛ ازاين‌رو خروج از نفس بسيار به‌كندي صورت مي‌گيرد.