بررسي تطبيقي مسئله خلع بدن در انديشه ابن‌سينا و عرفاي مسلمان

موضوع خلع بدن، از موضوعات برجسته در عرفان اسلامي است كه در عرفان عاشقانه مطرح شده، اما پيشينۀ آن قبل از متون عرفاني در آثار ابن‌سينا ديده مي‌شود. ابن‌سينا اولين فيلسوفي است كه با براهين عقلي، تجرد نفس را تأكيد كرده و به‌طور مشخص در آثارش در مورد خلع بدن بحث كرده است. در اين مقاله با مطالعۀ كتابخانه‌اي و روش تحقيق توصيفي‌تحليلي، موضوع خلع بدن و مؤلفه‌هاي آن در آثار ابن‌سينا با آثار برجستۀ متون عرفان اسلامي بررسي شده و سعي بر اين است به سؤال اصلي تحقيق كه بررسي تطبيقي موضوع خلع بدن و بيان اشتراكات فكري ابن‌سينا با آثار عارفان است، پاسخ داده شود. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد در مؤلفه‌هاي «شايستگان خلع بدن»، «شرايط خلع بدن»، «تعابير و تمثيلات خلع بدن» و «مصاديق تجربۀ خلع بدن» در فلسفه و عرفان مشابهت وجود دارد و قبل از متون صوفيه در آثار ابن‌سينا آمده است. ابن‌سينا در اواخر عمر با گرايش به عرفان، به عروج روح و خلع بدن تأكيد كرده و به‌صورت مشخص و معيّن، نظريۀ خلع بدن را ارائه داده است. طبق انديشه‌هاي وي، عارفان گروهي هستند كه مي‌توانند به خلع بدن نائل آيند و برخي كرامت‌ها، نمونۀ تجربه‌هاي عارفانۀ خلع بدن است، رياضت، تهذيب نفس و مرگ ارادي از شرايط و عوامل خلع بدن است و در مقابل آن، گرايش به لذت‌هاي شهواني و ماديات مانع تجرد روح مي‌شود. تعبير نضو جلباب (درآوردن لباس)، تمثيل مرغ و قفس در رسالة الطير و قصيدۀ عينيه، تعابير ابن‌سينا براي توصيف خلع بدن است كه بعد از وي در متون عرفاني تكرار شده است. تنها وجه تفاوت در مقايسۀ تطبيقي آثار ابن‌سينا و متون عرفاني در اين است كه ابن‌سينا با براهين عقلي از خلع بدن سخن گفته ولي در عرفان، عقل فلسفي در برابر عشق كنار گذاشته شده است.