بازشناسي مفهوم سكوت ذهن و بازتاب آن در كالبد بناها (مورد مطالعه: چيني ‌خانه خانقاه شيخ صفي‌الدين اردبيلي)

مفهوم سكوت ذهن كه نوعي ادراك رواني يا عاطفي است، با اصطلاحات و واژه‌هاي گوناگوني در زبان و فرهنگ هر قوم و ملتي از جمله سكوت مطلق، پالايش جان، تخليۀ ذهن، ظلمت درخشان و... بيان شده است. در جهان كنوني، دلايل متعدد و از همه مهم‌تر ارزش‌گذاري جامعه بر سرعت و انباشتگي اطلاعات، باعث شده است تا انسان كنوني حتي در دوران كودكي نتواند سكوت را تجربه كند. عدم امكان تجربۀ سكوت و قطع ارتباط با ناخودآگاه، موجب عدم تعادل و گسيختگي در شخصيت انسان مي‌شود. از اين منظر، بازشناسي مفاهيم معنوي و عرفاني و جست‌وجوي بازتاب آن‌ها در كالبد بناها و به‌ويژه بناهاي هويت‌بخش براي ساكنان شهر، به ‌نظر امري ضروري و لازم در فرايند برنامه‌ريزي و طراحي بناها مي‌رسد. پژوهش حاضر در نظر دارد تا به بازشناسي مفهوم سكوت به‌واسطۀ تدقيق در متون، كتب و نظرات عرفان مولوي و عطار در كنار انديشه‌هاي عرفاني امام‌الثقلين شيخ ‌صفي‌الدين ‌اردبيلي و تأثير آن در كالبد چيني‌خانۀ خانقاه شيخ صفي‌الدين اردبيلي بپردازد. بدين ترتيب نوشتار به روش توصيفي‌تحليلي و با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و اسنادي و رجوع به نظريات عرفاي اين زمينه، به‌عنوان ابزار گردآوري انجام شده است. طبق يافته‌ها با لحاظ دوازده عنصر معماري موجود در بنا و هجده عامل زمينه‌اي سكوت طبق نظر عرفاي مورد بررسي، عامل «حيرت» بيشترين نقش را در خلق سكوت ذهن در اين مجموعه دارد كه مطابق با نظر هر دو عارف مطمح نظر اين نوشتار است. نور، مركزيت، تكرار و نقوش نيز به‌ترتيب بيشترين عناصر معماري مؤثر در ايجاد اين حس، شناخته شدند.