الگوي فضايي شكل‌گيري خانوارهاي زن‌سرپرست در ايران: نقش مكانيسم‌هاي محرك و فشار

در دهۀ اخير، به‌دليل تحولات اقتصادي، اجتماعي و جمعيتي اشكال ناهمگوني از خانوارها در ايران شكل‌گرفته است. در اين ميان افزايش خانوارهاي زن‌سرپرست يكي از تغييرات جمعيتي كشور به‌حساب مي‌آيد. اين مقاله با بهره‌گيري از داده‌هاي تمام‌شماري شهرستاني مركز آمار ايران و با استفاده از روش‌هاي خودهمبستگي فضايي، خوشه‌بندي ميانگين كا و رگرسيون حداقل مربعات معمولي در چارچوب نظريه‌هاي گذار دوم جمعيتي و نابرابري، به ارزيابي نقش دو مكانيسم محرك اختياري و فشارهاي اجباري بر توزيع خانوارهاي زن‌سرپرست در شهرستان‌هاي كشور در سال 1395 مي‌پردازد. نتايج خودهمبستگي فضايي نشان مي‌دهد تمركز بالاترين مقادير خانوارهاي زن‌سرپرست در جنوب‌شرق كشور و تمركز پايين‌ترين مقادير خانوارهاي زن‌سرپرست در شمال‌غرب و در امتداد خطي تا مركز قابل‌مشاهده است. مدل خوشه‌بندي فضايي نيز مشخص كرد خانوارهاي زن‌سرپرست در پنج خوشه قرار مي‌گيرند كه يكي از آن‌ها تنها شامل سه شهرستان و خوشه‌اي پرت است. ساير خوشه‌ها عبارت‌اند از: 1) شهرستان‌هاي شمال‌غرب، جنوب و شمال‌شرق و متأثر از محرك‌هاي اقتصادي؛ 2) شهرستان‌هاي مركزي و شمالي و متأثر از محرك‌هاي اجتماعي و جمعيتي؛ 3) شهرستان‌هاي غربي و جنوب‌غربي و متأثر از فشارهاي جمعيتي و اقتصادي؛ و 4) شهرستان‌هاي جنوب‌شرق و شرق و متأثر از فشارهاي اجتماعي و اقتصادي. نتايج رگرسيون حداقل مربعات معمولي نشان داد 75 درصد از نوسانات فراواني خانوارهاي زن‌سرپرست به‌وسيلۀ متغيرهاي مورد بررسي تبيين مي‌شود. بدين‌ترتيب اجراي سياست‌هاي حمايت مالي، فرهنگي و بنيادي سطح خرد با تأكيد بر نقش مكانيسم‌هاي محرك و فشار امري ضروري است.