ناسيوناليسم ايراني و عربي در داستان‌هاي فارسي جنگ ايران و عراق

داستان جنگ فارسي يكي از جريان‌هاي مهم در ادبيات معاصر فارسي است. يكي از موتيف‌هاي موجود در اين آثار اشاره به جنبه‌هايي از گفتمان ناسيوناليسم ايراني و عربي است. در اين پژوهش به بررسي جنبه‌هاي ايدئوژيك بازنماييِ راويانِ آثارِ داستاني جنگ ايران و عراق در ارتباط با ناسيوناليست‌هاي ايراني (شامل سو‌ژهاي گفتمان پهلوي) و عرب (شامل سوژه‌هاي گفتمان بعث) پرداخته مي‌شود. براي اين منظور، مفصل‌بندي ناسيوناليسم يا تخطئۀ آن در پيكره‌اي شامل 30 هزار صفحه از آثار داستاني جنگ (شامل آثاري كه تحت ‌عنوان «داستان دفاع مقدس» طبقه‌بندي مي‌شوند و آثاري كه رويكردي متفاوت دارند) در چهارچوب تحليل گفتمان انتقادي، به‌صورت كيفي، بررسي مي‌شود. بررسي اين آثار، پيوندِ هويتِ مشاركان گفتمان (شامل توليدكننده و مصرف‌كننده) و شيوۀ بازنمايي و تفسير آنان را روشن مي‌كند. بررسي اين آثار نشان مي‌دهد كه بيشتر آثارِ نويسندگان متشرع و انقلابي، ناسيوناليسم ايراني و عربي را تخطئه مي‌كنند؛ ايجاد تقابل اسلامي/ ايراني و ترجيح سويۀ اسلامي، مخالفت با تجددگرايي و غرب‌گرايي در ناسيوناليسم ايراني (و خرده‌گفتمان پهلوي) از جنبه‌هاي مهم تخطئۀ اين گفتمان است. در بعضي ديگر از آثار كه نويسندگان هويتي اسلامي- ايراني دارند و تقابلي ميان هويت ايراني و اسلامي ايجاد نمي‌كنند، خرده‌گفتمان پهلوي كه نمايندۀ ناسيوناليسم ايراني بيشينه است در چهارچوب ناسيوناليسم ميانه و كمينه تخطئه مي‌شود؛ در مواردي در آثار اين دسته، جنبه‌هايي از ناسيوناليسم بيشينه مفصل‌بندي مي‌شود. در دسته‌اي ديگر از آثار كه هويت نويسندگان آن‌ها شامل جنبه‌هايي از جهان‌وطني مي‌شود، بيشتر نسبت به ارزش‌هاي ناسيوناليستي افراطي ايراني و عربي بي‌اعتنايي مي‌شود و به ارزش‌هاي جهان‌وطني يا ناسيوناليسم ميانه و كمينه توجه مي‌شود. دسته‌اي ديگر، نشانه‌هاي ناسيوناليسم ايراني افراطي و جهان‌وطني را مفصل‌بندي مي‌كنند و ناسيوناليسم عربي را به ‌چالش مي‌كشند.