نقد تفسيري و روايي رويكرد قرآني مادلونگ پيرامون جانشيني پيامبر اكرم(ص)

Critical Analysis of the Quranic Interpretive and Narrative Approach of Madelung on the Succession of the Holy Prophet

مسأله جانشيني پيامبر اكرم(ص)از مهمترين مسائل صدر اسلام تا كنون و اصليترين وجه تمايز تشيع با ساير فرق اسلامي بوده است. نوشتار حاضر با بهره‌جستن از روش توصيفي – تحليلي و با رويكرد انتقادي به بررسي رويكرد قرآني ويلفرد مادلونگ به مسأله جانشيني پيامبر اكرم(ص)(با تأكيد بر منابع تفسيري و روايي فريقين) مي‌پردازد. آغاز اين حركت توسط مادلونگ در كتاب جانشيني محمد(ص)بوده است كه در 1997 منتشر و به­زودي به عنوان يك مرجع مهم در اين بحث شناخته شد. او در مقدمه كتابش تحت عنوان «حقوق خويشاوندي و خاندان‌هاي پيامبران در قرآن»، به بررسي نسبتا مفصّلي دربارۀ نقش و اهميت خاندان انبياء در تأييد، تثبيت و ادامه مسير رسالت و هدايت ايشان، پرداخت و نشان داد كه مطابق نظر قرآن، جانشين پيامبران از ميان خاندان ايشان و توسط خود آنها صورت مي­پذيرد و پيامبر اكرم(ص)نيز قصدي جز اين نداشته است. علي‌رغم جديد و متأخربودن مطالعات شيعه‌شناسي و فعاليت‌هاي شيعه‌پژوهي، پرداختن به مسئله امامت نسبت به ديگر مسائل مطرح از ضرورت بيشتري برخوردار مي‌باشد. مطالعۀ آرا و نظرات مفسران فريقين دربارۀ تفسير آيه ولايت، نشان‌دهندۀ اين است كه آنان بر اساس آيۀ 55 سورۀ مائده دربارۀ ولايت و امامت امـام عـلي(ع)، دو ديـدگاه كلي دارند: 1. بيشتر‌ مفسران‌ اهل‌سنّت واژۀ «وليّ» در آيه را به معناي دوست و ياور مي‌دانند و بر همين اساس ولايت در آيه را مطلق و آن را شامل تمام مؤمنان به شمار آورده‌اند؛ 2. شيعه لفظ‌ «وليّ» را صـرفاً بـه معناي محبت و نصرت نمي‌داند و چنين معنايي را در تعارض بـا آيـات ديگر دانسته و معتقد است اين واژه علاوه بر محبت، متضمّن حاكميت اجتماعي و سياسي است و نصرت‌ از‌ نتايج آن است. مفسران شـيعه، بـر اسـاس معناي «وليّ» در آيه و نيز بر مبناي روايات متواتري كه سـبب نزول آيه را ولايت امام علي(ع)نقل كرده‌اند، آيه شريفه‌ را‌ دليل‌ قرآني ولايت و امامت امام علي(ع)بيان‌ مـي‌كنند‌.

The issue of the succession of the Holy Prophet is one of the most important and distinguishing aspects of Shiite Islam compared to other Islamic sects. This paper employs a descriptive-analytical method with a critical approach to examine the Quranic approach of Wilferd Madelung on the issue of the succession of the Holy Prophet (with a focus on the interpretive and narrative sources of both sects). Madelung initiated this movement in his book “Succession to Mohammad,” which was published in 1997 and soon became a significant reference in this discussion. In the introduction to his book titled “Familial Relationships and Prophetic Families in the Quran,” he extensively examines the role and importance of the Prophet's progeny in confirming, establishing, and continuing their mission and guidance. He demonstrates that, according to the Quran, the successors of the prophets are chosen from among their families and appointed by them, and the Holy Prophet had no intention other than this. Despite the relatively recent and delayed studies in Shi'a studies and Shi'a research activities, addressing the issue of Imamate (leadership) is of greater necessity compared to other raised issues. The study of opinions and views of interpreters from both sects regarding the interpretation of the verse of “Wilayah” (guardianship) indicates that they generally have two main perspectives based on Verse 55 of Surah Al-Ma'idah: 1. Most Sunni interpreters understand the term “wali” in the verse to mean friend and supporter, and based on this, they consider guardianship in the verse as absolute and inclusive of all believers. 2. Shi'a scholars do not merely understand the term “wali” to mean love and support, and they perceive such a meaning to conflict with other verses. They believe that in addition to love, this term encompasses social and political authority, and support is one of its outcomes. Based on the meaning of “wali” in the verse and the excessive (mutawatir) narrations, which attribute the revelation of the verse to the guardianship of Imam Ali, Shi'a interpreters consider the noble verse as Quranic evidence of the guardianship and Imamate of Imam Ali.