نگرش مورخان آثار تاريخنگاري سده واپسين صفوي (1035ه ق -1135ه ق) به قيام‌ها و شورش‌ها در ايران با تاكيد بر منابع داخلي

Attitudes of historians of the late Safavid (1035 AH-1135 AH) period to uprisings and riots in Iran

چكيده: واپسين قرن دورۀ صفويه به دليل ضعف حكومت مركزي، موجب شورشهاي اعتراض آميزي همچون شورش غريبشاه و يا رستم خان سپهسالار و...عليه حكومت مركزي شد. مورخان اين دوره ضمن وابستگي‌ها يا تمايلات جانبدارانه درباري، علاوه بر گزارش شورش و تاكيد بر عدالت شاهان، به توجيه علل اين شورشها پرداخته و در بخش اعظمي از گزارشات، صرفا سرداران ياغي و يا طوايف شورشي را مقصر قلمداد كرده‌اند وتقريبا در هيچ يك از اين منابع مطالبي در خصوص علل واقعي حدوث اين شورشها و همچنين تحليل پيامدهاي آنان آورده نشده است. به دليل وابستگي هاي مورخان به دربار و ساختار ديوان سالاري، ديدگاه حاكميتي در ارائه گزارشات و تبيين علل و پيامدهاي اين اعتراضات بسيار پر رنگ است. براين اساس، پرسش اصلي در اين پژوهش اين است كه شورشها و درگيريهاي داخلي چه جايگاهي را در آثار تاريخنگاري سده پاياني عصر صفوي به خود اختصاص داده اند؟ انعكاس اين شورش‌ها بر اساس نگرش مورخان و حجم منابع تاريخي و موقعيت اجتماعي و سياسي مورخان در اين دوره متفاوت بوده و به علل مذهبي و ديني و اجتماعي و سياسي و ... بستگي دارد. انجام پژوهش حاضر به روش گردآوري اطلاعات به شيوه كتابخانه اي و تحليل محتوا ميسر شده است.

The last century of the Safavid period, due to the weakness of the central government, led to protest revolts such as the revolt of Gharib Shah or Rostam Khan Sepahsalar and ... against the central government. Historians of this period, in addition to court affiliations or partisan tendencies, in addition to reporting the revolt and emphasizing the justice of the kings, have justified the causes of these revolts and in most of the reports have blamed only the rebel leaders or insurgent tribes. None of these sources provides information on the real causes of these riots as well as the analysis of their consequences. Due to the dependence of historians on the court and the structure of the bureaucracy, the ruling view is very colorful in presenting reports and explaining the causes and consequences of these protests. Accordingly, the main question in this study is what place did riots and internal conflicts have in the historiographical works of the last century of the Safavid era? The reflection of these revolts is different based on the attitude of historians and the volume of historical sources and the social and political position of historians in this period and depends on religious, religious, social, political and ... causes. The present research has been done by library data collection and content analysis..