سير تحولات جغرافياي تاريخي شهر آمل از صدر اسلام تا انتهاي دوران قاجار با اتكا به شواهد باستان شناختي و منابع مكتوب تاريخي

The evolution of the historical geography of Amol from the beginning of Islam to the end of the Qajar era, relying on archaeological evidence and written historical sources

آمل يكي از شهرهاي قديمي و مهم طبرستان از پيش از اسلام تا به امروز مي باشد، كه به دليل قرارگيري برراه‌هاي ارتباطي و موقعيت جغرافيايي مناسب نقشي كليدي در تحولات سياسي، اقتصادي و مناسبات فرهنگي شمال ايران ايفا نموده است. با وجود اين كه منابع مكتوب، اطلاعات ارزشمندي از اين شهر ارائه مي‌دهند، سوالات زيادي درباره تاثير وقايع تاريخي و سياسي بر توسعه و تغييرات در ادوار مختلف باقي‌مانده است. در پاسخ به اين سوالات نگارندگان مصمم شدند تا ضمن بهره‌گيري از منابع مكتوب، روند شكل‌گيري و تحولات آن را مشخص و مورد تجزيه و تحليل قرار دهند. موضوع مطالعاتي پژوهش حاضر، تحولات جغرافياي تاريخي شهر آمل از صدر اسلام تا انتهاي دوره قاجار مي‌باشد. هدف اين پژوهش، شناخت و بررسي تحولات از طريق بررسي متون ثبت شده مورخين و جهانگردان است. اصلي‌ترين پرسش مطرح شده، رويدادهاي اثرگذار بعد از ورود اسلام به آمل چه بوده و جغرافياي تاريخي مكتوب شامل چه بخش‌هايي است. مقاله پيش رو در بر دارنده اسناد، مدارك و متون از صدر اسلام تا انتهاي دوره قاجار است. روش تحقيقي اين مقاله تاريخي-توصيفي-تطبيقي است. از مهم‌ترين نتايج بدست آمده، ورود اسلام در مورخه 30 ه.ق ، فراز و نشيب تا حمله مغولان و تيمور ، اهميت جغرافيايي و مذهبي در دوره صفوي ، مركز تجارت و ساخت و ساز ادوات جنگي در دوره افشاريه و زنديه و جايگاه ويژه در دوره قاجار مي‌باشد.

Amol is one of the old and important cities of Tabaristan from pre-Islamic to the present day, which has played a key role in the political, economic and cultural relations of northern Iran due to its location and communication roads and geographical location. Although written sources provide valuable information about the city, many questions remain about the impact of historical and political events on development and changes in different periods. In response to these questions, the authors decided to use written sources to determine and analyze the process of its formation and developments. The subject of this study is the historical geography of Amol from the beginning of Islam to the end of the Qajar period. The aim of this study was to identify and investigate the developments through reviewing the recorded texts of historians and tourists. The main question raised is what are the influential events after the arrival of Islam in Amol and what parts of the written historical geography include. The present article has documents, documents and texts from the beginning of Islam to the end of the Qajar era. The research method of this paper is historical-descriptive-comparative. One of the most important results obtained is the arrival of Islam in 30 AH, ups and downs to the Mongol and Timur attacks, the geographical and religious importance in the Safavid period, the center of trade and construction of war equipment in the Afshariyeh and Zandieh periods and the special place in the Qajar period.