معناشناسي واژۀ «رجس» در قرآن كريم با تأكيد بر روابط هم‌نشيني و جانشيني

دستيابي به معناي درست مفردات قرآني اساس تفسير است كه كمال آن، با تحليل معناي واژگان در سياق آيات و دستيابي به شبكه معنايي كلمات صورت مي‌گيرد. واژۀ «رجس» يكي از كلمات ارزشي در قرآن كريم است كه 10 بار و در 9 آيه ازجمله در آيه مهم تطهير (احزاب: 33) آمده است. پژوهش حاضر پس از بررسي در معناي اصلي «رجس» و معاني برآمده از آن، براساس روش معناشناسي به استخراج مفاهيم هم‌نشين و جانشين «رجس» در قرآن مي‌پردازد. معناي اصلي «رجس»، حركت، لرزش، اضطراب و شيوع تند و گسترده (بوي بد يا صداي بلند و آزاردهنده) است كه باعث تنفر و دوري مي‌شود. با بررسي روابط معنايي «رجس» در آيات قرآن روشن مي‌شود مهم‌ترين هم‌نشين‌هاي «رجس» با رابطۀ مكملي، الفاظ «قَدْ وَقَعَ»، «من رَّبِّكُمْ»، «اللّهُ»، «يجْعَلُ»، «مَيْتَهً»، «دَمًا مَّسْفُوحًا»، «لَحْمَ خِنزِيرٍ»، «لِيُذْهِبَ»، «فَاجْتَنِبُوا»، «الْخَمْرُ»، «الْمَيْسِرُ»، «الأَنصَابُ»، «الأَزْلاَمُ»، «فَأَعْرِضُواْ» و «فَزَادَتْهُمْ» است. رجس بر محور جانشيني با واژگاني چون «القول» (حكم به عذاب)، «الرِجز»، «الظنّ»، «المشركون» و «الشيطان» داراي هم‌معنايي نسبي است؛ به ‌طوري كه هر كدام از آنها يكي از مصاديق «رجس» نيز محسوب مي‌شوند. وجه جامع معاني «رجس» در قرآن، «دوري» است كه در دوري از رحمت الهي، ايمان و طهارت نمودار مي‌شود. خداوند با موهبت عصمت به اهل بيت(ع)، آنها را از همۀ انواع «رجس» (زمينه‌ساز دوري از ايمان) مصون داشت.