كشاكش فرد و جامعه در انديشه‌ محمداقبال لاهوري

هريك از متفكران اجتماعي كه در طول تاريخ زيسته‌اند براي انسجام‌بخشي به انديشه‌هاي خود، در ميان آثارشان، فرد يا جامعه يا تعاملي از هر دو را به‌عنوان عصاره و جان‌مايۀ انديشه‌هاي خود بيان داشته‌اند. اقبال با توجه به جامعۀ نامنسجم و پراكنده‌اي كه در آن زمان هند پديدار شده بود و مذاهب و فرق مختلفي كه وجود داشت، اختيار و «فرديت» شرقيان را در مقابل استعمار، اضمحلال يافته مي‌ديد. بر اين اساس بازسازي انديشه ديني خود را بر پايۀ «فلسفۀ خودي» بنا نهاد تا اختيار مرده و خودآگاهي ناتوان شده در ميان شرقيان را از نو بپيرايد و در آن روح تازه‌اي بدمد، از سوي ديگر اقبال، جامعه را به‌مثابۀ حقيقتي عيني ناديده نمي‌انگارد و درصدد است تا تعاملي ميان «فرد» و «جامعه» برقرار سازد، اما با همۀ اين احوال فرديت را مقدم بر جامعه مي‌دانست. براي اين پژوهش از روش اسنادي و كتابخانه‌اي سود جسته‌ايم.