تبيين مفهوم سادگي‌ اسلامي در معماري با بررسي‌ نمونه‌هايي‌ از معماري مساجد معاصر

مبحث سادگي در معماري همواره از مفاهيم مهم و مطرح در محافل معمارانه به‌حساب مي‌‌آيد. در اين مقاله با هدف تبيين سادگي‌ از منظر اسلامي در معماري، سادگي در دو وجه مادي و معنوي تبيين مي‌گردد. در وجه مادي، سادگي‌ به ابزاري براي دستيابي به غايت مادي مطلوب در ساختار معماري خلاصه مي‌‌شود. درحالي‌كه در وجه معنوي، در اثر معماري بايد به‌منظور دستيابي به غايتي معنوي نيز از سادگي‌ بهره گرفت. در آموزه‌هاي اديان و همچنين در مكاتب اخلاقي،‌ از انطباق غايت مادي بر غايت معنوي به زهد تعبير مي‌‌شود كه كيفيات و حدود آن بسته به جهان‌بيني‌ ديني يا اخلاقي تفاوت مي‌‌يابد و متعاقباً بر معماري آن‌ها نيز اثر مي‌‌گذارد. سؤال اصلي‌ پژوهش حاضر اين است كه مفهوم سادگي‌ از منظر اسلامي در معماري چه كيفياتي را شامل مي‌‌شود و چگونه نمود مي‌‌يابد؟در فرضيۀ اين پژوهش، كه پاسخي احتمالي‌ است به اين پرسش، سادگي‌ از منظر اسلامي را بهره‌گيري از تنوع و تعدد عناصر در راستاي انطباق غايت مادي بر معنوي در ساختار معماري مي‌دانيم. به‌منظور اثبات اين امر، در قالب پژوهشي كيفي‌ و مبتني‌ بر روش توصيفي تحليلي، مفهوم سادگي‌، هم در منابع حوزه معماري و هم در منابع اخلاقي‌ و ديني، بررسي شده است. نتايج حاكي است كه در سادگي‌ِ اسلامي برخلاف رويكرد رهبانيت كه پيروان آن هرگونه رغبت به دنيا را پس مي‌‌زنند، زهد حقيقي‌ را مبتني‌ بر حد اعتدال و ايجاد بيشترين قرب الهي از رغبت به دنيا مي‌داند. ازاين‌رو معماري مبتني‌ بر سادگي‌ اسلامي از عناصر متعدد و متنوعي برخوردار مي‌‌گردد كه همگي‌ در راستاي رسيدن به قرب الهي است. در ادامه، سادگيِ اسلامي در معماري مسجد، به‌مثابۀ تجليگاه هنر اسلامي، بررسي‌ گرديده است. بنابر نتايج اين بررسي، مفهوم سادگي در معماري مساجد معاصر، هم در تبيين غايت مادي و هم انطباق آن بر غايت معنوي، با سادگي اسلامي تبيين‌شده در اين تحقيق منطبق نيست. بدين معنا كه برخي‌ مساجد نه از مطلوب‌ترين حالت مادي خود برخوردارند و و نه در تبيين غايت معنوي از زهد حقيقي‌ اسلامي بهره مي‌‌برند.