تولد بازار در شهر ايراني ارزيابي ديدگاه‌ها و فرضيات مرتبط با پيدايش نخستين بازارها در ايران

هزاران سال است كه تأمين نيازهاي متنوع انسان‌ها از طريق تبادل توليدات با انسان‌هاي ديگر صورت مي‌پذيرد. اين امر سبب احداث فضاها و مكان‌هاي ويژه‌اي به نام بازار به شكل‌هاي گوناگون شده است. از سال‌هاي بسيار دور، بازار يكي از عناصر مهم شكل‌دهنده‌ سازمان فضايي شهرهاي ايران بوده است، اما صاحب‌نظران در مورد مبدأ و منشأ پيدايش بازار اتفاق نظر ندارند. در خصوص زمان پيدايش بازار دست‌كم دو فرض متفاوت مطرح است. سيدمحسن حبيبي پيدايش بازار را به دوران هخامنشيان منسوب كرده و بازار را از عناصر شار پارسي دانسته است. اما برخي ديگر از محققان مانند جهانشاه پاكزاد تولد بازار را مربوط به دوران سلوكي مي‌دانند و درواقع ريشه‌ يوناني براي آن قائل هستند. در مقاله‌ حاضر، كه مطالعه‌اي بنيادين و كيفي و اسنادي است، تلاش مي‌شود تا ضمن تبيين هردو نظر، بر پايه‌ مستندات و شواهد تاريخي موجود، نظير يافته‌هاي باستان‌شناسي و روايات تاريخي، فرضيه‌ محتمل‌تر مشخص گردد. ازآنجاكه هدف از اين پژوهش بررسي مبدأ پيدايش بازار در ايران است، به مطالعه‌ شواهد آن تنها در دوران باستان و قبل از اسلام پرداخته شده است. بر پايه‌ يافته‌هاي پژوهش، هردو ديدگاه (فرضيه‌ تولد بازار در دوران هخامنشيان و فرضيه‌ منشأ يوناني بازار) رد مي‌شود. به بيان ديگر پيدايش نخستين بازارها در شهرهاي ايران به دوران قبل از سلوكيان و حتي پيش از هخامنشيان بازمي‌گردد و سكونتگاه‌هاي باستاني ايران نيز داراي نوعي بازار بوده‌اند.