ديالكتيكِ ايدئولوژي و اتوپيا: مقايسه‌گريِ گفتارِ آدميت و كسروي درباره‌ي نقشِ اتوپياي سوسيال دموكراسيِ انقلابي در جنبشِ مشروطه‌خواهي در دوره‌ي مجلسِ اوّل

هدفِ مقاله‌ي حاضر آن است كه پيش‌فرض‌هاي معرفت‌شناختيِ گفتارِ آدميت و كسروي درباره‌ي نقشِ اتوپياي سوسيال دموكراسيِ انقلابي در دوره‌ي مجلسِ اوّل را بنابر چارچوبِ تحليلي-تفسيريِ «ديالكتيكِ ايدئولوژي و اتوپيا» محلِ پژوهش قرار دهد تا به پاسخِ اين پرسشِ اصلي دست يابد كه آيا آدميت و كسروي توانستند تاريخ‌نگاري‌ِ خويش درباره‌ي جنبشِ مشروطه‌خواهي را از ابتلا به «ناهمسازيِ ايدئولوژيك» و «ناهمسازيِ اتوپيايي» در امان نگه دارند؛ اگر توانستند، چگونه و بر چه مبنايي چنين كردند؟ يافته‌هاي پژوهش گوياي آن است كه آدميت جنبشِ مشروطه‌خواهي را يك «رخدادِ تحقّق‌يافته‌ي به‌پايان‌رسيده» مي‌داند. كشاكش‌هاي سياسي-اجتماعيِ زاييده‌ي اتوپياي سوسيال دموكراسيِ انقلابي جنبشِ مشروطه‌خواهي را دستخوشِ دگرگوني كرد، اما آدميت برمبناي عقل‌باوريِ بوروكراتيك و قانون‌سالار ايدئولوژيِ دموكراسيِ سياسي را به‌كار مي‌گيرد تا اين دگرگوني را پنهان ‌‌نمايد. اين «پنهان‌گري» گوياي آن است كه جنبشِ مشروطه‌خواهي در تاريخ‌نگاريِ آدميت مبتلا به «ناهمسازيِ ايدئولوژيك» است. كسروي مشروطيّتِ ايران را ميوه‌ي بِهنگام مي‌داند، ولي ميوه‌اي «خام». اتوپياي سوسيال دموكراسيِ انقلابي با موقعيتِ انضمامي‌ِ ايران و ايرانيان نسبتي نداشت. اين جدايي به اتوپيا مجال مي‌دهد تا از مواجهه با مسائلِ انضماميِ زندگيِ اجتماعي در جامعه‌اي ازپيش‌بوده بگريزد. اين «واقعيت‌گريزي» گوياي آن است كه مشروطيّتِ ايران نه ميوه‌ي «خام»، بلكه ميوه‌اي نابهنگام بود. بدين‌سان، جنبشِ مشروطه‌خواهي در تاريخ‌نگاريِ كسروي مبتلا به «ناهمسازيِ اتوپيايي» است.