شناسايي و بومي سازي معيارها و شاخص هاي بوم گردي روستايي در نواحي جنگلي شمال ايران

مقدمه و هدف: بوم گردي فرايندي است كه از ديرباز با شكل هاي خاص خود به منظور تأمين نيازهاي رواني، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي انسان ها وجود داشته و از شاخصه هاي رو به رشد است. از اين رو امروزه، بوم گردي به يكي از اهرم هاي اصلي توسعه اقتصادي و اجتماعي در بسياري از مناطق جهان تبديل شده است. اين فرايند در مناطق مختلف بايد بر پايه توسعه پايدار باشد تا ضمن حفاظت از ميراث تاريخي و فرهنگي منطقه در كنار استفاده عقلايي از منابع طبيعي، طبيعت مورد نظر را نيز محافظت كند. از اين رو، پيش از تدوين راه كارهاي توسعه و اجراي برنامه هاي اقتصادي و اجتماعي، بررسي جغرافيايي منطقه و شناخت توان هاي محيطي آن و سپس تعيين توان بوم گردي سرزمين، با هدف بهره برداري مستمر با كمترين تخريب و حفظ منابع طبيعي، ضرورتي اجتناب ناپذير است. لذا بوم گردي در ميان انواع مختلف گردشگري از جايگاه ويژه و رشد قابل ملاحظه اي برخوردار بوده است و در 20 سال اخير، شاهد گسترش سريع فعاليت هاي بوم گردي در سراسر جهان بوده ايم و انتظار مي رود به شدت اين گسترش نيز افزوده شود. اما نظر به اهميت حفاظت از طبيعت، برنامه ريزي و مديريت، بوم گردي روستايي بر اساس اصول علمي از رويكردهاي ضروري در فرآيند نيل به توسعه پايدار و جلوگيري از هدر رفت وقت و سرمايه است. مواد و روش‌ها: هدف از اين پژوهش شناسايي و بومي سازي معيارها و شاخص هاي بوم گردي روستايي به روش توصيفي-تحليلي مبتني بر تكميل پرسشنامه دلفي توسط خِبرگان و كارشناسان متخصص در اين حوزه است. از اين رو تعداد 44 نفر از خبرگان و متخصصان بوم گردي روستايي در سه دور به پرسشنامه‌ دلفي شامل مجموعه‌اي از معيارها و شاخص‌هاي بوم گردي روستايي مستخرج از منابع مختلف، پاسخ دادند. در اين پژوهش جهت حصول به اتفاق نظر ميان اعضاي دلفي يعني همگرا شدن نظر آنها از شاخص انحراف معيار و ضريب هماهنگي كندال استفاده گرديد. همچنين در اين مطالعه به منظور بررسي پايداري دروني سوال هاي پرسشنامه از تكنيك سنجش پايايي ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد. يافته‌ها: تجزيه و تحليل يافته هاي اين پژوهش، مجموعاً چهار معيار و 54 شاخص براي بوم گردي روستايي شناسايي نمود كه در نهايت از ميان آنها چهار معيار و 44 شاخص جهت ارزيابي بوم گردي روستايي بومي سازي و اولويت بندي گرديد. اين معيارها شامل معيارهاي زيست محيطي، اقتصادي، اجتماعي و فني بوده است. نتايج اولويت بندي شاخص‌هاي بوم گردي روستايي با استفاده از روش دلفي نشان داد كه در بُعد زيست محيطي، اجتماعي، اقتصادي و فني شاخص هاي وجود فضاي سبز، جنگل، مراتع، تالاب، رودخانه ها و ...، سبك معماري و صنايع دستي، نوع پوشش لباس و غذاها، وجود بازارهاي محلي روستايي و شاخص وجود اماكن و جاذبه هاي مذهبي، تاريخي، باستاني، زيارتي، مصنوعي، فرهنگي و اجتماعي به ترتيب بالاترين اولويت را در ميان ساير شاخص‌هاي بوم گردي روستايي به خود اختصاص داده اند. نتيجه‌گيري: نتايج اولويت بندي معيارهاي بوم گردي روستايي نشان داد، معيارهاي فني و زيست محيطي به‌ترتيب با كسب ميانگين 4/37 و 3/94 اولويت اول و دوم را به خود اختصاص داده اند. از اين‌رو، پيشنهاد مي شود به معيارها و شاخص ها با اولويت بالاي بوم گردي روستايي در برنامه هاي مديريتي جهت اجراي پروژه هاي بوم گردي روستايي توجه بيشتري شود.