رابطه شدت و مدت بارندگي و توليد رسوب از جوي هاي كناري تحت تيمارهاي حفاظت خاك جاده هاي جنگلي

مقدمه و هدف: جوي كناري كه به منظور زه كشي جريانات سطحي و حفاظت از ساختمان راه ساخته مي شود در بارندگي هاي شديد، تحت تأثير سرعت رواناب دچار فرسايش شده و رسوبات را به‌صورت بار معلق به رودخانه ها و بوم سامانه‌هاي آبي منتقل مي كند. تعيين آستانه هاي اثرگذاري بارندگي در تيمارهاي مختلف حفاظتي بر فرايند رسوب دهي جوي كناري مي تواند ابزار مناسبي براي مديريت و برنامه ريزي حفاظت جوي كناري جاده هاي جنگلي در طول سال باشد. استفاده از فنون سازگار با محيط زيست جهت حفاظت از جوي كناري تأثير مستقيم بر كيفيت و دوام ساختمان راه و اطمينان از ايمني تردد دارد. مواد و روش ها: در اين تحقيق ضمن پايش وضعيت شدت و مدت بارندگي طرح جنگلداري دكتر بهرام نيا در استان گلستان و جمع آوري داده ها در طول سال، نسبت به اندازه گيري ميزان تحويل رسوب پس از هر بار بارندگي از طريق تله گذاري در ابتدا و انتهاي 30 قطعه جوي 150 متري در سال اول قبل از اعمال تيمارها اقدام شد. تله گذاري شامل كندن گودالي استوانه اي شكل به قطر 0/4 متر و عمق 0/6 متر بود. در داخل هر تله يك شاخص مدرج براي تكرار اندازه گيري ها نصب و طي هر بازديد ارتفاع رسوب و سطح رسوب گذاري براي محاسبه حجم رسوب اندازه گيري و سپس در وزن مخصوص ظاهري رسوب ضرب شد. در سال دوم بعد از شناسايي جوي هايي كه بيشترين ميزان رسوب دهي را داشتند نسبت به اعمال تيمارهاي سنگ چين با مصالح كوهي، سنگ چين با مصالح رودخانه اي، پلكاني كردن جوي و كوبيدن بستر اقدام گرديد و اندازه گيري رسوب پس از هر بار بارندگي مشابه سال قبل تكرار گرديد. يافته ها: نتايج تجزيه همبستگي پيرسون نشان داد كه با افزايش مدت بارندگي، ميزان تحويل رسوب از جوي كناري به طور معني داري افزايش پيدا كرد؛ اما همبستگي بين شدت بارندگي با ميزان تحويل رسوب معني دار نبود. پس از اجراي تيمارهاي حفاظت جوي، مقدار تحويل رسوب به طور قابل ملاحظه اي كاهش يافت، به‌طوري‌كه آغاز رسوب دهي جوي هاي كناري در بارندگي 12 ساعته و شدت 6/09 ميلي‌متر در ساعت مشاهده شد. رسوب توليد شده از جوي هاي تيمار شده با سنگ چين مصالح كوهي، سنگ چين مصالح رودخانه اي، سازه پلكاني و كوبيدن بستر به ترتيب 16000، 36000، 12150 و 27000 گرم در سال بود. نتيجه گيري: با مقايسه عملكرد تيمارهاي حفاظتي مشخص گرديد كه تيمار سنگ چين با مصالح كوهي با كاهش 84 درصدي ميزان تحويل رسوب داراي بهترين عملكرد بود. با اين وجود پيشنهاد مي شود تحقيقات بيشتر و جامع تر تحت شرايط مختلف اقليم، شيب و سنگ ‌بستر انجام شود تا بتوان نتايج تعميم پذير و كاربردي براي كنترل رسوب جوي هاي كناري ارائه نمود.