ارزيابي توزيع اجزاي باران و تعداد نمونه مناسب براي برآورد تاج بارش در توده هاي سوزني برگ و پهن برگ جنگل هاي زاگرس، ايلام

مقدمه و هدف: اندازه‌گيري باران و اجزاي آن در مناطق جنگلي براي مديريت منابع آبي سرزمين امري ضروري است. تاج بارش از اجزاي مهم چرخۀ آب در بوم سازگان هاي جنگلي است كه به دليل ساختار ناهمگن تاج پوشش و الگوهاي متغير بارندگي داراي تغييرات مكاني زيادي است. با اين حال در زمينه تعيين تعداد نمونه مناسب براي برآورد تاج بارش، پژوهش هاي محدودي انجام شده است. هدف از اين مطالعه، ارزيابي توزيع اجزاي باران و تخمين تعداد جمع آوري كننده هاي مورد نياز براي برآورد ميانگين تجمعي تاج بارش توده هاي بلوط ايراني (Quercus brantii)، كاج تهران (Pinus eldarica) و سرو نقره اي (Cupressus arizonica) با درصد خطاي معين در جنگل كاري هاي نيمه خشك زاگرس (پارك جنگلي چغاسبز، شهرستان ايلام) است. با تعيين تعداد مناسب جمع آوري كننده مي‌توان با دقت قابل قبول و نيز صرفه جويي در زمان و هزينه، اندازه‌گيري مناسبي از باران و اجزاي آن در مناطق جنگلي داشت. مواد و روش ها: اين پژوهش از مهرماه 1397 تا بهمن ماه 1398، در توده هاي طبيعي بلوط ايراني و جنگل كاري هاي 30 ساله كاج تهران و سرو نقره اي انجام شد. ميزان بارندگي توسط پنج جمع آوري كننده باران كه در فضاي باز (خارج از تاج پوشش) مجاور توده هاي مورد بررسي نصب شده بودند، اندازه‌گيري شد. اندازه گيري تاج بارش توسط 27 عدد جمع آوري كننده در توده بلوط ايراني و 36 عدد جمع آوري كننده در هر كدام از توده هاي كاج تهران و سرو نقره اي انجام شد و متوسط ساقاب پنج درخت در هر توده به‌عنوان متوسط ساقاب درختان توده در نظر گرفته شد. مقدار باران ربايي نيز از تفاضل مقدار باران و مجموع تاج بارش و ساقاب برآورد شد. همچنين براي براي محاسبه تعداد جمع آوري كننده هاي لازم براي تخمين تاج بارش در يك حد آستانه مطلوب از معادله Kimmins (1973) استفاده شد. يافته ها: در دوره زماني مطالعه، 20 بارندگي (در مجموع 258/2 ميلي متر) مورد اندازه گيري قرار گرفت و به‌طور متوسط در توده بلوط ايراني، كاج تهران و سرونقره اي به‌ترتيب 80، 50 و 59 درصد از آن به‌صورت تاج بارش از تاج پوشش درختان عبور كرد. مقدار باران ربايي به‌طور متوسط براي بلوط ايراني 46/23 ميلي متر، كاج تهران 113/17 ميلي متر و سرو نقره اي 92/17 ميلي متر محاسبه شد. نتايج نشان داد كه ميانگين تعداد جمع آوري كننده هاي لازم براي بلوط ايراني با درصد خطاي 5، 10 و 15 درصد ميانگين تجمعي تاج بارش و با حدود اعتماد 95 درصد به ترتيب 102، 25 و 11 عدد، براي توده كاج تهران به‌ترتيب 41، 10 و 5 عدد و براي توده سرو نقره اي 30، 8 و 3 عدد است. نتيجه گيري: با توجه به نتايج اين مطالعه، بين مقدار باران و تاج بارش، رابطه مثبت و قوي براي بلوط ايراني (0/9155=R^2)، كاج تهران (0/8831=R^2) و سرو نقره اي (0/8967=R^2) مشاهده شد. براين اساس مي توان گفت با افزايش اندازه باران، ميزان تاج بارش افزايش مي يابد. با توجه به رژيم بارش و اهميت آب در اين مناطق، بايد در جنگل كاري ها و مدل سازي فرآيندهاي اكوهيدرولوژي در اكوسيستم هاي جنگلي، اولويت كاشت با گونه هاي با مقدار تاج بارش بيشتر و باران ربايي كمتر مدنظر قرار گيرد. براي اندازه گيري ميانگين تجمعي تاج بارش بلوط ايراني با خطاي 10 درصد، تعداد 27 عدد جمع آوري كننده كافي است. در توده هاي كاج تهران و سرونقره اي كه تعداد 36 عدد جمع آوري كننده مورد استفاده قرار گرفت نيز براي اندازه گيري ميانگين تجمعي تاج بارش با خطاي 5 درصد اين تعداد مناسب است. بنابراين، در توده بلوط ايراني براي تخمين ميانگين تجمعي تاج بارش با درصد خطاي كمتر بايد تعداد جمع آوري كننده ها افزايش يابد و در دو توده ديگر تعداد جمع آوري كنندها مناسب تشخيص داد شد.