تضاد انگاري در نظريه حدوث جسماني نفس و بقاي روحاني آن

حدوث جسماني نفس و نيل آن به مرتبه تجرد عقلاني پس از طي مراحل استكمالي، از دست‌آوردهاي مكتب حكمت متعاليه به شمار مي‌رود كه مسبوق به سابقه در ميان حكماي قبل از صدرالمتالهين نيست. مطابق مباني ايشان، نفس انساني به واسطه حركت ذاتي و جوهري خويش از مرتبه ماديت به مرتبه تجرد محض نايل مي‌شود. اين مفاد قاعده جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاي نفس است. شبهه‌اي كه به عنوان مسئله تحقيق از اين منظر پديدار مي‌گردد اين است كه چگونه يك امر واحد حقيقي مانند نفس، متصف به دو وصف متضاد يا متناقض؛ يعني ماديت و تجرد مي‌شود؟ آيا اين همان انقلاب مستحيل است؟ يافته‌هاي تحقيق در اين مساله نشان مي‌دهد كه بر اساس اصالت وجود و مراتب تشكيكي آن، شبهه مورد نظر توان ورود به اين عرصه را نخواهد داشت؛ زيرا استحاله انقلاب ذاتي مربوط به نگرش اصالت ماهيت و نيز اصالت وجود مبتني بر تباين وجودات است. مراتب تشكيكي وجود نفس ناطقه انساني مصحح اين است كه نفس در يك مرتبه مادي است و در مرتبه ديگر، ماديت را پشت سر گذاشته و به مرتبه تجرد مي‌رسد. بنابر اين وحدت در مرتبه در اينجا صادق نيست تا اجتماع دو امر متضاد يا متناقض لازم آيد. در مراتب تشكيكي به جهت عينيت مابه الامتياز با مابه الاتفاق، خدشه‌اي در بساطت و وحدانيت نفس نيز وارد نمي‌كند. اين ديدگاه ضمن سازگاري با آموزه‌هاي وحياني، مويداتي نيز در اين حوزه دارد. اين نوشتار با روش تحقيق توصيفي و تحليل مباني، به بررسي و تحليل اين مساله پرداخته است.