تحليل مفهومي اتحاد عاقل و معقول نزد فياض لاهيجي و حاجي سبزاوري

با اينكه لاهيجي و سبزواري دو حكيم مطلع از ديدگاههاي مطرح شده در مكتب صدرا هستند با اين حال در قاعده اتحاد عاقل و معقول دو رويه جدا از هم را پيش گرفته‌اند. اين نوشتار مفهوم اتحاد را در اين قاعده از ديدگاه اين دو حكيم توصيف و پس از آن در پرتو يك قانون كلي تبيين كرده است و با روش مطالعه تطبيقي مواضع وِفاق و خلاف واقعي را بين اين دو حكيم نشان داده است. اين نوشتار نشان مي‌دهد اختلاف واقعي نسبت به اين قاعده در مواضع اين دو حكيم، نه در استحكام ادله بلكه به تصور اين دو از مفهوم اتحاد برگشت دارد. لاهيجي به درستي معتقد است اتحاد ماهيت معقول و ماهيت عاقل نادرست است و سبزواري با اضافه كردن قيد وجود به اتحاد عاقل و معقول معتقد است اين اتحاد چنانچه به معناي انبساط يا انطواء تفسير شود قولي شايسته است. اين نوشتار نشان مي دهد اين دو ديدگاه متعارض در پرتو قاعده اصالة وجود يا ماهيت بايد خوانش شود.