مطالعه مقايسه‌اي نقاشي‌هاي ديواري مقبره‌هاي منسوب به آقا سيد محمد يمني در «كيسُم» و «ليچا» گيلان بر اساس شناخت شخصيت هنرمند

در شرق گيلان، دو بقعه منقوش‌ منسوب به امام‌زاده سيد محمد يمني(ع) وجود دارد: يكي در روستاي ليچاي لشت‌نشاء و ديگري در روستاي كيسُم آستانه‌اشرفيه. ديوارنگاره‌هاي اين بقاع، شامل نقاشي‌هاي مذهبي عاميانه است. در بقعه ليچا، نام نقاش با امضاي «مشهدي آقاجان لاهيجاني» مشخص است ولي در بقعه كيسُم، نام نقاش نامعلوم است. در هر دو بقعه، برخي خط نگاره‌ها و مجالس نقاشي شده از يك روايت، در نگاه اوّل شبيه هم به نظر مي‌آيند و همين سبب ‌شده است تا بعضي پژوهندگان، نقاش بقعه كيسُم را همان نقاش بقعه ليچا، يعني «آقاجان لاهيجاني» معرفي كنند. هدف اصلي اين پژوهش، مطالعه شناخت هويت نقاش هنرمند بقعه كيسُم است. از اهداف فرعي اين مقاله، تعيين پيشينه و بازشناساندن ديوارنگاري‌هاي آسيب‌ديده براثر حريق در بقعه كيسُم است. سؤال‌هاي اين تحقيق عبارت‌اند از: 1. بر اساس مطالعه مقايسه‌اي، چه شناختي از هويت نقاش بقعه كيسُم حاصل مي‌شود؟ 2. كدام بقعه ازنظر پيشينه ديوارنگاره‌ها، متقدم بر ديگري است؟ اين پژوهش با روش تحليلي‌ـ‌‌ مقايسه‌اي انجام‌گرفته و شيوه جمع‌آوري اطلاعات كتابخانه‌اي و ميداني است و تجزيه‌وتحليل داده‌ها نيز به روش كيفي است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد اگرچه كليشه‌هاي استفاده‌شده در برخي كتيبه‌نگاري‌هاي دو بقعه، يكسان است، ولي برخلاف نظر پژوهندگان پيشين، نقاش گمنامِ بقعه كيسُم نمي‌تواند «آقاجان لاهيجاني» باشد؛ و ديوارنگاره‌هاي بقعه كيسُم را بايد متأخر‌تر از ديوارنگاره‌هاي بقعه هم‌نام‌اش در ليچا دانست. همچنين استنتاج شد براي ديوارنگاري‌ در بقعه كيسُم، از كليشـه‌هاي ساخته‌شده از روي آثار «استاد رضا لاهيجاني» استفاده‌شده است.