خوانش جامعه‌شناختي آرايه‌هاي فلزي درب مسجد صاحب‌الامر تبريز

مسجد صاحب‌ الامر از ابنيه‌ي تاريخي و مذهبي تبريز است كه وجود آرايه ‌هاي فلزي خاص نصب ‌شده بر روي در آن كه اكثراً متعلق به دوره قاجار مي ‌باشند، اين مكان را از بُعد هنري نيز حائز اهميت ساخته است. با در نظر داشتن اين نكته كه آثار و پديده‌ هاي هنري را اغلب مي ‌توان محصول شرايط و تحولات مختلف اجتماعي موجود در جامعه معاصر آن دانست، مسئله اصلي پژوهش حاضر اين است كه تحولات اجتماعي و انديشه‌ هاي غالب در دوره قاجار چه تأثيري در ظهور چنين آرايه ‌هايي داشته و آرايه‌ هاي موجود تا چه اندازه بازنمايي كننده نگرش اجتماعي فوق است. با توجه به اينكه رويكرد بازتاب در جامعه‌ شناسي هنر، در پي نمايان ساختن نحوه ارتباط ميان جامعه و هنر است، بنابراين دستيابي به چگونگي بازتاب تحولات اجتماعي و انديشه حاكم در جامعه تبريز دوره قاجار با تمركز بر مسائل ديني، فرهنگي و اجتماعي، هدف پژوهش حاضر بوده و پژوهش درصدد پاسخ‌گويي پرسش زير است: آرايه ‌هاي موردمطالعه، دربردارنده چه مضاميني بوده و بازتاب كدام جريان ‌ها و انديشه‌ هاي اجتماعي مي ‌باشند؟ اين پژوهش ازنظر ماهيت و روش، تاريخي و توصيفي-تحليلي بوده و با رويكرد بازتاب و روش تحليل محتوا و با بهره گيري از داده ‌هاي تاريخي از طريق گردآوري مستندات كتابخانه‌ اي و ميداني انجام‌گرفته است. نتايج نشانگر دو گروه عمده از آرايه ‌هاي فلزي است، آرايه ‌هايي با مضامين ديني و مذهبي و همچنين آرايه ‌هايي با تلفيقي از مضامين عاميانه و مذهبي كه انعكاسي از افكار و انديشه ‌هاي جاري در جامعه و متأثر از دو جريان مهم مي باشند. مردم در اين دوره از سويي به‌ شدت متأثر از مذهب شيعه و واقعه ‌ي عاشورا بودند و ارادت ويژه ‌اي به امامان معصوم به‌ ويژه پنج‌ تن و حضرت ‌عباس داشتند و از سوي ديگر، با گسترش علوم غريبه، به‌نوعي با تلفيق مضامين عاميانه با برخي از اصول و مباني دين و مذهب مواجه هستيم كه بازتاب هر دو انديشه را مي ‌توان در آرايه‌ ها شاهد بود.