مطالعۀ شيوۀ قلم گذاري درآثارچليپاي سيّد علي‌خان تبريزي بر پايۀ حُسنِ تشكيل مفردات

هنر ايران و به‌ويژه خوشنويسي جايگاه خاصي در دوره 120 ساله تيموري داشت. از سنۀ 920 هـ. اغلب استادان اين فن، از هرات به تبريز آمده و به دربار شاه اسماعيل صفوي پيوستند. خط نستعليق در هند، نخستين بار در عهد شاهان مغول، هنگام حمله بابر در سنۀ 932 هـ. به اين سرزمين و به‌واسطه همراهي چند تن از خوشنويسان با وي رواج پيدا كرد؛ درنتيجه حمايت ؛ عده زيادي از خوشنويسان ايران به اين سرزمين مهاجرت كردند، ازجمله معاريف اين خوشنويسان؛ سيدعلي‌خان تبريزي است. جواهر رقم (زنده در 1094 ق.) در اواخر دوران فرمانروايي اورنگ زيب (1118- 1067 هـ. ق) به هندوستان آمد و اورنگ زيب كه خود در خط شاگرد او بود؛ وي را براي تعليم خط به ديگر شاهزادگان نيز برگزيد. هدف اصلي پژوهش علاوه بر شناخت مباني و اصول خوشنويسي خط نستعليق و بررسي تحول خوشنويسي از اواخر دوره تيموري تا گسترش آن در هندوستان و نيز معرفي جايگاه تبريز و هنرمندان نستعليق نويس تأثيرگذار تبريزي؛ مطالعه شيوۀ قلم گذاري آثار سيدعلي‌خان تبريزي بر پايه حُسن تشكيل مفردات است. سؤال‌هاي تحقيق بدين شرح است: 1. اصول و نسبت از قواعد حُسن تشكيل در آثار سيدعلي‌خان تبريزي چگونه رعايت شده است؟ 2. نحوۀ قلم گذاري نقطه و مفردات در آثار سيدعلي‌خان تبريزي چگونه است؟ روش تحقيق اين مقاله توصيفي- تحليلي بوده و از نوع تحقيقات كاربردي و شيوه گردآوري اطلاعات به ‌صورت آماري، اندازه‌گيري رايانه‌اي، كتابخانه ‌اي و همچنين بر اساس مشاهده و بررسي بصري يافته‌ هاي شخصي نگارندگان استوار است. نتايج بررسي‌ هاي پژوهش نشان داد نقطه در شيوۀ جواهر رقم علاوه بر ايستايي داراي انرژي ثابت و متمركز است و همچنين شيب نقطه‌ ها در بهترين حالت خود نگاشته شده كه همين ويژگي در گيرايي بصري نقطه ‌ها تأثير فرواني دارد. از نكات قابل‌توجه زاويه شيب متفاوت اما متناسب حروف است. ارائه ضعف و قوت ‌ها در اجراي حروف نزديك بوده و همين امر موجب ايجاد تناسب بيشتري در خطوط شده است. بررسي نمونه آثار جواهر رقم نشانگر آن است كه ابعاد و اندازه حرف ‌ها توازن خوبي دارند و صافي حركت قلم چشمگير است. بايد اين نكته را هم متذكر شد كه برخي از اين ويژگي ‌ها همچون قلم گذاري (زاويه نوشتن هر حرف)، در طول زندگي هنرمند خوشنويس به‌ندرت تغيير محسوسي پيدا مي ‌كند درحالي‌كه كيفيت خوشنويسي در سال‌ هاي مختلف همراه با فرازوفرود بوده است.