خاستگاه و اسباب و عوامل ظهور عرفان مدرسي اماميه در حوزه قم

علماي شيعه همواره به آموزه‌هاي عرفاني توجه داشته‌اند و در قرون اخير اين توجه به حدي رسيده كه عرفان به‌صورت رسمي و غير رسمي وارد برنامه درسي حوزه‌ها گرديده است. موضوع اين مقاله كشف خاستگاه و عوامل ظهور عرفان مدرسي در حوزه قم، همزمان با تأسيس آن، تا آغاز زعامت سيدحسين بروجردي، با تكيه بر روش تاريخي است. عرفان مدرسي قم محصول مهاجرت علماي عارف‌مشرب از دو حوزة تهران و نجف به اين شهر است. تهراني‌ها بساط عرفان نظري را در قم گسترند و نجفي‌ها بساط سلوك عملي و مباحث سير و سلوكي ‌را. اين مهاجرت از ده سال پيش از تأسيس حوزه قم شروع مي‌شود و در تمام اين دوره در جريان است. عرفان مدرسي در قم با جذب اين دو جريان، توانست به نقطه‌اي متمايز از آن دو و البته كامل‌تر از عرفان مدرسي شيعه دست يابد. مهم‌ترين عامل در اين امر ايراني‌تر شدن حوزه با انتقال نسبي مرجعيت به قم در زمان حائري، به سبب از ميان رفتن موانع تردد علماي تهران و اصفهان به قم است. واقع بودن قم در ايران كه از ديرباز مهد حكمت و عرفان اسلامي بوده، باعث گرديد حوزه‌هاي شيعه بيش از پيش از عناصر زيست‌جهان ايراني بهره‌مند شوند.