بررسي تطبيقي توحيد از نگاه خواجه عبدالله انصاري در منازل السائرين و بحيا بن‌پاقودا در الهداية الي فرائض القلوب

توحيد يا نفي صفت وجود از غير ‌حق مؤلفه بنيادي اديان يهود و اسلام است كه خواجه عبدالله انصاري (396-481 ق) عارف مسلمان در منازل السائرين و بحيا بن‌پاقودا (د ح 514 ق) عارف يهودي در الهداية الي فرائض القلوب آن را از جمله ابواب سلوكي قرار‌داده‌اند. يافته‌هاي اين پژوهش كه بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي و با روش توصيفي _ تحليلي صورت پذيرفته نشان مي‌دهد كه اين دو عارف با وجود اشتراك در تعريف توحيد، درباره جايگاه، شرح و تقسيم‌بندي آن اختلاف دارند. خواجه توحيد را غايت منازل سلوكي قرارداده، اما ابن‌پاقودا آن را نخستين باب از ابواب ده‌گانه به محبت الهي دانسته‌‌است. خواجه كه بنيان سلوكي خود را بر كتاب و نقل استوار نموده و به عقل توجهي ندارد، در بيان مختصر خود توحيد را بر اساس درجه سالكان به سه درجه عامه، خاصه و خاصّ‌الخاص تقسيم كرده و آخرين درجه آن را غيرقابل وصف مي‌داند، اما بحيا در قالب بياني مبسوط و متأثر از منابع اسلامي، با تأكيد بر استفاده از سه منبع عقل، كتاب و نقل بالاترين درجه توحيد را ويژه يكتاپرستاني مي‌داند كه باور قلبي و زباني خود را با استدلال همراه مي‌كنند.