سه رويكرد متفاوت (دشمنانه، افسانه‌اي و تحسين برانگيز) به ناصر خسرو در تاريخ ادب فارسي

ناصر خسرو از شخصيت‌هاي بزرگ و تأثيرگذار در تاريخ و فرهنگ و ادب ايران است، اما به دليل فعاليت سياسي و عقيدتي در مذهب غير غالب، عده‌اي گاه تعمداً او را ناديده گرفته و فراتر از اين، گاه عده‌اي او را مورد بدترين دشنام‌ها قرار داده‌اند. با اين همه، همواره ذوق ادب دوست عام ايرانيان، استواري و فصاحت اشعار او را -بدون توجه به مسلك سراينده آن‌ها- ستوده و برخي از آن اشعار را در طول سده‌ها به خاطر سپرده‌ و نگاه داشته‌اند. اين مقاله بر آن است كه با جمع‌آوري هر گونه يادكرد از نام ناصر خسرو از زمان بعد از حياتش تا سال هزار هجري در متون ايراني، ميزان و چگونگي حضور او را در حافظه مكتوب بلندمدت ايرانيان بررسي و تحليل كند. اين تحقيق به روش توصيفي- تحليلي انجام گرفته است. بر اساس يافته‌هاي اين تحقيق، سه رويكرد متفاوت به ناصر خسرو در متون وجود دارد: غالباً در متون ملل و نحل از او به زشتي ياد مي‌شود. در برخي متون، فارغ از نگاه عقيدتي، اشعار او را تحسين مي‌كنند و به زندگي او پرداخته مي‌شود و رويكرد برخي متون به شخصيت او، افسانه‌پردازانه است تا واقعي. يادكرد دشمنانه نام ناصر خسرو از زماني كه فعاليت‌هاي نظامي و تبليغي فرقه‌ اسماعيليه افول مي‌كند، كمتر شده و سيماي ناصر خسرو از مبلّغي مذهبي، تبديل به پير و شيخ صاحب كرامت مي‌شود.