بازنمايي كارگزاران اجتماعي در گفتمان طنز احمد شاملو بر اساس الگوي ون ليوون

طنز از آنجا كه از زباني خاص به قصد انتقاد، اعتراض و التذاذ بهره مي‌برد، نوعي گفتمان يا خرده‌گفتمان ادبي است. تحليل گفتمان انتقادي، گرايشي از رشتۀ تحليل گفتمان در مطالعات زبان‌شناختي است كه به رابطۀ زبان، قدرت و ايدئولوژي در جامعه مي‌پردازد. يكي از الگوهاي معروف در تحليل گفتمان، الگوي جامعه‌شناختي- معنايي ون ليوون است كه تحليل متون از سطح توصيفي به سطح تبييني و توجيهي ارتقا مي‌يابد و نيز رابطۀ ميان جامعه، فرهنگ، قدرت، ايدئولوژي و... بازنمايانده مي‌شود. گفتمان طنز در اشعار شاملو در حوزۀ مسائل اجتماعي، سياسي، فلسفي ديده مي‌شود و اثر وي را از منظر الگوي ون ليوون شايستۀ تحليل مي‌كند. اين مقاله از منظر تحليل گفتمان بر مبناي الگوي ون ليوون، طنز را در شعر شاملو دنبال مي‌كند تا مشخص شود شاملو كارگزاران اجتماعي را به چه صورت نشان داده و با توجه به كاركرد انتقادي و اعتراضي طنز، چگونه گفتمان‌ها را با مؤلفه‌هاي جامعه‌شناختي- معنايي توليد و بازنمايي كرده است. مؤلفه‌هاي تحليل انتقادي گفتمان در الگوي ون ليوون مبتني بر دو عنصر صراحت و پوشيدگي است كه خود زيرمجموعه‌هاي مختلف زباني دارند. بر اساس نتايج اين تحقيق، شاملو از مؤلفه‌هاي پوشيده در گفتمان طنز در اشعارش بيشتر استفاده كرده است. وي هويت كنشگران مربوط به قدرت، سلطه، فريب‌خوردگان و خائنان را حذف و كتمان كرده و همزمان با فعال‌نمايي و نام‌بري مستقيم از قدرتمندان گذشته بر فعاليت‌هاي آزادي‌خواهان و مبارزان تأكيد كرده است. تناقض در بافت زباني، عاطفي و انديشه از مختصات گفتمان طنز در شعر شاملو است.