نسبت سوژه و ساختار و بازانديشي در گفتمان‌هاي هويتي در ايران معاصر: از مشروطه تا جمهوري اسلامي

شكل‌گيري احساس تعلق و هويت‌يابي در چارچوب « هويت ملي»، بازتاب تحولاتي است كه در دوران مدرن سربرآورد. هويت به عنوان تأثير و تأثراتي از روابط، از طريق بيان تفاوت ها معنا مي‌يابد. اگر اين تفاوت ها وجود نداشت، ما نمي‌توانستيم به طور متمايز و همبسته موجوديت يابيم. هويت براي تبيين و استقرار الگوهاي رفتاري خود نيازمند تفاوت است و در ادامه هر گفتمان هويتي، تفاوت‌ها را به يك «ديگري» يا «غيرِخودي» تبديل مي كند تا از قطعيات و مسلمات خود دفاع كند. در ايران نيز انقلاب مشروطه را مي‌توان نقطه آغازين ظهور گفتمان‌هاي مدرن در حوزه اجتماعي و سياسي دانست. بنابراين، كاربردي شدن مفهوم هويت در اين دوره ظهور مي‌يابد و آثار آن‌را نيز در تمامي رخدادهاي سياسي و اجتماعي كه در ايران رخ داده مي‌توان مشاهده كرد. پرسش اصلي مقاله اين است: نسبت سوژه و ساختارهاي گفتماني در گفتمان هويتي ايران معاصر، چگونه بوده است؟ استدلال مطرح شده آن است كه سوژه و هويت تحت تاثير ساختار قدرت از مشروطه تا جمهوري اسلامي معنا مي‌يابند، به‌نحوي‌كه در هر دوره شاهد تضعيف و به محاق رفتن سوژه هستيم، درحالي‌كه ظرف حدود دو دهه اخير، نقش ساختار به مرور كم‌رنگ مي‌شود، در اين دوره سوژه‌ها به عنوان حاملان هويت داراي نقش فعال‌تر و جدي‌تري هستند. تز نوآورانه مقاله حاضر اين است كه در اين دو دهه اخير، براي نخستين بار در تاريخ ايران معاصر، شاهد كاهش نقش ساختارها و نقش آفريني «سوژة شخصي» (به تعبير تورن، در مقام تحقق بخشي به آزادي و عهده‌دار مسئوليت سوژگي) هستيم؛ به نحوي كه، يك گفتمان هويتي فراگير و مورد اجماع در ميان كنش‌گران اجتماعي وجود ندارد. روش گردآوري داده‌ها در پژوهش حاضر اسنادي و ابزار گردآوري داده‌ها، فيش برداري از منابع اصيل و داراي اعتبار علمي است.