از «كشف اسرار» تا «ولايت فقيه»: ثبات در انديشۀ سياسي امام خميني (ره)

نظريۀ ولايت فقيه يكي از مهم‌ترين اركان انديشۀ سياسي امام خميني (ره) براي رهبري جامعۀ اسلامي در عصر غيبت امام معصوم (ع) است. به‌علاوه ايشان، تنها فقيهي است كه توانست بر مبناي اين نظريه، حكومت اسلامي تشكيل بدهد و به آن به‌عنوان اولين تجربۀ حاكميت فقيه بر جامعه نمود عيني ببخشد.  سوال اصلي مقالۀ حاضر اين است كه آيا انديشۀ سياسي امام خميني از زمان انتشار كتاب كشف اسرار تا تدوين كتاب ولايت فقيه دچار تحول شده يا ثابت بوده است. براي پاسخ به اين سؤال با بهره‌گيري از روش مقايسه‌اي، محتواي دو كتاب امام خميني با عنوان كشف اسرار و ولايت فقيه تحليل و بررسي شده‌ است.  فرضيۀ پژوهش براين‌اساس است كه امام خميني نظريۀ ولايت فقيه را در هر دو كتاب مذكور مطرح كرده است و مجتهد عادل را در عصر غيبت، جانشين امام معصوم با تمام اختيارات او مي‌داند. بنابراين امام خميني در زمان‌هاي مختلف براساس مقتضيات زمان و مكان – كه از نظر ايشان دو عنصر كليدي در اجتهاد است – ابعاد مختلف انديشۀ سياسي خود را مطرح كرده است، اما چارچوب انديشۀ سياسي امام خميني از ابتداي نظريه‌پردازي تا پايان عمرشان ثابت بوده است.  چارچوب نظري حاكم بر انديشۀ امام خميني در هر دو كتاب، مبتني‌بر ديدگاه تشيع در باب شيوۀ رفتار مؤمنان با حاكم جائر است كه اصل اساسي در اين مكتب، نفي همكاري با حاكم جائر است، مگر اينكه شرايط خاصي اين همكاري را مجاز كند. اين مبنا قادر است انديشه و عمل سياسي امام خميني را در ادوار مختلف سياسي ايشان از جمله شدت و ضعف رويكرد ايشان را نسبت‌به حكومت پهلوي تبيين كند.