پارادايم حاكم بر انديشه اشعري در مؤلفه اعجاز

يكي از مسائل دانش كلام اسلامي بررسي ماهيت و چيستي كلام الهي است و راجع به اين مقوله از قرن دوم هجري نظرياتي توسط متكلمان اسلامي شكل گرفته است. يكي از نظريات مطرح در اين حوزه را متكلماني مطرح كردند كه با الگوگيري از فلسفهٔ افلاطوني و ايدهٔ عالم مثال، براي كلام الهي جنبه‌اي مثالي و خارج از عالم ماده در نظر گرفته‌اند. اين تبيين فلسفي پس از نظريه‌پردازي‌هايي كه معتزله از آن ارائه دادند درنهايت در قرن چهارم توسط ابوالحسن اشعري تأييد و در مقولهٔ فرعي بحث كلام الهي؛ يعني اعجاز، به نظريهٔ كلام نفسي بدل شد.اين جستار بر طبق مباني تاريخ علم و انديشه درصدد بررسي تاريخي زمينه‌هاي شكل‌گيري، سير تحول و تطور انديشهٔ كلام نفسي به‌عنوان انديشه‌اي فلسفي است. روش پژوهش بر اساس الگوي پارادايمي توماس كوهن است و نتيجهٔ حاصل از آن نشان‌دهندهٔ اين مطلب است كه متكلمان معتزلي پس از آشنايي با الگو‌هاي تفكر افلاطوني با به‌كارگيري آن‌ها، تبييني فلسفي از وجود مثاليِ قرآن كريم ارائه كردند تا اينكه ابوالحسن اشعري در پارادايمي ويژه، خوانش‌هاي ديني از فلسفهٔ افلاطوني را به كار بست و در تقابل پارادايمي اهل حديث و اهل كلام، به نظريهٔ كلام نفسي در اعجاز قرآن كريم دست يافت.