گونه‌شناسي دين‌ورزي از ديدگاه سيدحيدر آملي و عبدالكريم سروش

گونه‌شناسي دين‌ورزي يكي از مباحثي است كه الهي‌دانان به آن توجه داشته‌اند. سيد‌حيدر آملي و عبدالكريم سروش ازجمله انديشمنداني هستند كه به اين امر همت گماشته‌اند. هدف ما در اين مقاله، مقايسه و تطبيق ديدگاه‌هاي ايشان دربارۀ اين موضوع است. سيد‌حيدر براي دين‌ورزي، مراتب سه‌گانۀ «شريعت»، «طريقت» و «حقيقت» را بر مي‌شمرد. سروش نيز نوعي گونه‌شناسي دين‌ورزي را عرضه مي‌كند كه با تقسيمات يادشده، تمايزها و تداخل‌هايي دارد. اين سه‌گونه دين‌ورزي عبارت‌اند از: «مصلحت‌‌انديش»، «معرفت‌انديش» و «تجربت‌‌انديش». سيدحيدر و سروش با آنكه در بسياري از خصوصيات ديني، فكري و فرهنگي خط‌مشي واحدي دارند، فضاي‌ فكري و زمانۀ‌ آنان باعث شده است تا مباني و رويكردشان متفاوت شود. سيد‌حيدر به‌مقتضاي رويكرد سنتي و عرفاني به گونه‌شناسي دين‌ورزي مي‌پردازد؛ در حالي ‌‌كه سروش رويكرد اجتماعي مبتني بر دنياي مدرن را محور قرار مي‌دهد. مهم‌ترين نتيجه‌اي كه اين دو رويكرد را از هم متمايز مي‌كند، توجه سروش به شناخت‌شناسي به‌عنوان يكي از مؤلفه‌هاي تفكر مدرن، و التفات سيد‌حيدر به وجودشناسي سنتي است. روش تحقيق در اين مقاله، از اين نظر كه به موضوعي انديشه‌اي و معرفتي مي‌پردازد و به روش استدلال و تحليل عقلاني مبادرت مي‌ورزد، بنيادين و نظري است و از‌ اين ‌نظر كه آراي دو متفكر را مقايسه مي‌كند و تطبيق مي‌دهد، مقايسه‌اي و تطبيقي است.