مفهوم برابري در انديشه فقهاي عصر مشروطه

انقلاب مشروطه آستانه طرح مفاهيم نويني در جامعه ايران بود كه تعارض ميان سنت ‌و تجدد را ايجاد مي‌كردند. يكي از مهم‌ترين تقابل‌هاي اين عرصه، و موضوع پژوهش حاضر، جدال در مفهوم برابري است. واكاوي اين جدال با توجه به ماهيت تاريخي خود، منوط به بهره‌برداري از اسناد آن عصر است. اين اسناد نيز بيانگر آن است كه يكي از چالش‌برانگيزترين مفاهيم دوره مشروطه، موضوع اصل 8 متمم قانون اساسي يعني «متساوي‌الحقوق بودن اهالي مملكت ايران» بوده است. تصويب اين اصل محمل جدالي شده بود كه به دعواي مشروعه‌خواهان شهره شد. با ‌وجود اين تا به امروز كمتر توجه ‌شده‌ كه در نظام سنتي ايران برابري در معناي جديد خود با تفكيك ميان «برابري ‌در مقابل ‌قانون» و «برابري‌ در قانون» وجود نداشته است. در نتيجه اين تحول معنايي متشرعان با امري مستحدث روبه‌رو شدند، برخي تلاش كردند مفاهيم جديد برابري را به معاني كهن برابري، يعني تساوي در برابر قانون، فرو كاسته و آن را ناشي از احكام اسلاميه مي‌خواندند. در مقابل، متشرعان مشروعه‌خواه با اشاره به نابرابري حق‌هاي مُسلم و غيرمُسلم برابري را مخالف احكام اسلام مي‌دانستند. هر دو گروه نيز سرانجام در يافتن پاسخ مناسب پرسش مطروحه درماندند.