جايگاه حسن فعلي و حسن فاعلي در ارزشمندي اخلاقي افعال از منظر آيت‌الله مصباح يزدي

يكي از ويژگي‌هاي نظام ارزشي اسلام برخلاف بيشتر مكاتب اخلاقي، توجه به حسن فاعلي در ارزشمندي اخلاقي است؛ اما اين به معناي ناديده گرفتن جايگاه حسن فعلي نيست. مقاله حاضر با هدف تدقيق در ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي در جايگاه هريك از حسن فعلي و حسن فاعلي در ارزشمندي فعل اخلاقي به رشته تحرير درآمده و به تحليل ديدگاه ايشان در برخي مسائل جزئي در اين بحث پرداخته است. از جمله مسائل مدنظر در اين مقاله، رابطه حسن ذاتي با ارزشمندي افعال، حسن فعلي و ارزشمندي در فعل مباح، وجوه اصالت حسن فاعلي و ارتباط نيت خوب بدون عمل با ارزشمندي اخلاقي از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي است. اين نوشتار كه با روش توصيفي و تحليلي نگاشته شده، به اين نتايج دست يافته كه از منظر ايشان، «حسن ذاتي» به معناي حسن فعلي است، اما ارزشمندي اخلاقي فعل، مشروط به حسن فاعلي نيز هست. مباحات شرعي با توجه به معناي سلبي حسن (قبيح نبودن)، از مصاديق حسن فعلي محسوب مي‌شود و با نيت الهي، ارزش اخلاقي پيدا مي‌كنند. همچنين مي‌توان وجوه اصالت حسن فاعلي را در وابستگي حسن فعلي به حسن فاعلي، جهت‌دهي ارزشي آن به فعل خنثا و تأثير قبح فاعلي در سقوط انسان دانست. علاوه بر اين، بررسي به‌دست‌آمده روشن كرد كه نيت خوب بدون انجام فعل، فعل جوانحي محسوب مي‌گردد و موضوع آن از بحث دخالت حسن فعلي و فاعلي در ارزشمندي اخلاقي خارج است.