علم الهي به جزئيات از ديدگاه ابن‌سينا و توماس آكوئيني

اين پرسش كه «آيا خدا به جزئيات علم دارد؟» يكي از پرسشهاي بنيادين در حوزه خداشناسي فلسفي است. برخي بدون توجه به واژه «خدا» كه در تصور آن اختلاف‌نظر وجود دارد، درصدد اثبات يا انكار علم الهي به جزئيات برآمده‌اند. در سنت فلسفي يي كه سخن از آن با افلاطون و ارسطو آغاز ميشود و ابن‌سينا نيز در درون اين سنت جاي ميگيرد، علم الهي به جزئيات انكار ميگردد اما در چارچوب همين مكتب، توماس آكوئيناس در مقام يك متكلم، اين علم را براي خدا اثبات ميكند. از ديدگاه ابن‌سينا ميان «ماهيت» و «وجود» بعنوان دو مرتبه مختلف از هستي، تفاوت بنيادين وجود دارد. واجب‌الوجود علت براي اعطاء وجود به ماهيات ميباشد و به اين دليل نميتواند ماهيات را در جزئيات آنها بشناسد، چرا كه آنها مستقل از او، «وجود» ندارند؛ البته ابن‌سينا علم الهي به جزئيات را از طريق «وجودشان» انكار نكرده است. اما در تصور كلامي توماس از خدا، بمثابه خداي متشخص، انكار علم الهي به جزئيات، منجر به خلل در قدرت الهي ميگردد. بعلاوه، در صورت انكار علم الهي به جزئيات، انسان كه مخلوق خداست، در مرتبه‌يي بالاتر از خالق قرار ميگيرد، زيرا ميتواند جزئيات را بشناسد. آكوئيناس كه در اينجا در قامت يك متكلم ظاهر شده، مرز ميان فلسفه و الهيات را ناديده گرفته و در اعتراض به ابن‌سينا ميگويد كلياتي مانند «حيوان» و «انسان» نميتوانند ملاك تمايز يك جزئي مانند «سقراط»، از ديگران باشند. مقاله حاضر به تحليل و تطبيق ديدگاه ايندو فيلسوف در مورد علم خدا به جزئيات مي پردازد.