تأثير كليشه‌ها و استروتايپ‌هاي ذهني پولاك بر سفرنامۀ او

سفرنامه‏‏ها از جمله منابع انواع سبك ادبي هستند كه به ياري تصاويري كه سفرنامه‌نويس در آنها به ثبت رسانده است اطلاعات مهمي را دربارۀ پيشينۀ تاريخي، فرهنگي، هنري، مردم‏شناسي و ... يك كشور در اختيار پژوهشگران قرار دهند؛ بنابراين در بازسازي تاريخي ـ اجتماعي يك كشور سهمي بسزا دارند. تعريف ساده و كليشه‌اي تصويرشناسي يا ايماگولوژي[1]، كه در ادبيات تطبيقي رويكردي ميان‌رشته‌اي دارد، عبارت از بررسي تصوير ديگري در متون ادبي خودي و برعكس آن، يعني مطالعۀ تصوير خودي در متون ادبي ديگري است. هر قدر نگاه نويسندۀ سفرنامه دقيق‌تر باشد، گزارش جامع‏تري در سفرنامۀ خود ارائه مي‏دهد و اعتبار آن را بيشتر مي‏كند. انتقال درست اين اطلاعات نيز به ميزان درستي سفرنامه كمك مي‌كند. اگر نويسنده‌اي در هر يك از اين مراحل دقت لازم را نداشته باشد، آگاهانه يا ناآگاهانه، در ثبت دقيق گزارش‏ها به خطا مي‌رود و حقيقت يا بخشي از آن مغفول مي‏ماند. از سوي ديگر، نمي‌توان تأثير كليشه‌ها (استروتايپ) و رسوبات ذهني نويسنده را بر آنچه به نگارش درمي‌آورد ناديده گرفت. به همين دلايل، چندان از متون ادبي انتظار تجلي واقعيت و حقايق وجود ندارد و از اين لحاظ نمي‌توان اثر ادبي را با حقايق و پژوهش‌هاي علمي مقايسه كرد. سفرنامۀ پولاك؛ ايران و ايرانيان شامل شرح تصاويري است كه پولاك، پزشك اتريشي، در ايران ديده و نوشته است. اين مشاهدات، كه به اواخر دورۀ قاجار در زمان سلطنت ناصرالدين‌شاه برمي‌گردد، به دو بخش كلي تقسيم مي‏شود: بخش اول شامل تعداد نفوس، جغرافيا، آداب و عادات‌ غذايي، پوشاك و ... ؛ و بخش دوم شامل نظام حكومتي، دربار، مناسبت‌‌هاي درباري، بيماري‏ها، روش‏هاي طبابت و مداوا، داروها و ... است. ادعاي پولاك در اين است كه مطالب مندرج در سفرنامۀ خود را دقيق و بدون غرض‌ورزي يا اشتباه مكتوب كرده است، در صورتي كه با مطالعۀ اين مقاله و شواهدي كه ذكر خوهد شد درمي‌يابيم كه چنين ادعايي صحت چنداني ندارد.     [2]. Stéréotype استروتايپ تفكر،  تصوير يا باوري دربارۀ يك شخص، يك مكان يا يك فرهنگ است كه از پيش تعيين شده و، فارغ از درستي يا نادرستي، گروهي آن را پذيرفته‌اند.