بررسي عامل هاي مؤثر بر تغييرات مساحت آب تالاب شادگان با استفاده از تكنيك دورسنجي و تحليل عاملي

سابقه و هدف: تالاب‌ ها اكوسيستم‌ هاي زنده ‌اي هستند كه كاهش آب آن‌ها به ‌دليل ‌هاي طبيعي و غير طبيعي، منجر به نابودي و مرگ و مير موجودات زنده مي‌ شود. پس از خشكسالي‌ هاي متوالي، در صورت رخداد بارش‌ هاي سيلابي و آبگيري مجدد، بازگشت حيات در آن‌ها تا حدود زيادي غيرممكن است. براساس معاهده رامسر مساحت تالاب شادگان 537731 هكتار است و شامل محدوده آب شيرين، پهنه جزر و مدي، خور موسي، ديگر منطقه ‌ها و زمين ‌هاي حاشيه ‌اي است. در اين مقاله هدف، بررسي تغييرات مساحت محدوده آب شيرين تالاب است. براساس تصويرهاي ماهواره لندست در زمان پرآبي، مساحت اين محدوده در حدود 164 هزار هكتار و معادل 28درصد مساحت كل تالاب است. اين تالاب به ‌دليل عملكردهاي متنوع از قبيل كنترل سيلاب، تعديل هوا، كنترل فرسايش خاك، زيستگاه گياهان و جانوران و تأمين‌ كننده معيشت جوامع انساني اطراف تالاب، از اهميت زيادي برخوردار است. حفظ سيستم‌ هاي پيچيده تالابي و استفاده پايدار از منابع بي‌ شمار آن‌ها منوط به مطالعه و شناخت دقيق آن‌هاست. هدف اين تحقيق پايش روند تغييرات مساحت بخش آب شيرين تالاب با استفاده از تصويرهاي ماهواره‌اي و شناسايي عامل‌ هاي مؤثر بر تغييرات مساحت آن است.مواد و روش‌ ها: از داده‌ هاي ماهواره ‌اي لندست TM و ETM+ و OLI، گذر 165 و رديف 39 سال‌هاي 1998، تا 2018 در محدوده زماني خردادماه جهت پايش مساحت آب تالاب شادگان استفاده شد. عامل ‌هاي مختلف اقليمي، هيدرواقليمي و مديريت آب در محدوده كل حوزه آبخيز منتهي به تالاب و در محدوده خود تالاب به‌ دليل وسعت زياد، براي دوره مورد مطالعه استخراج و روند تغييرات و ارتباط آن‌ ها با تغييرات مساحت آب تالاب بررسي شد. با استفاده از روش تحليل مؤلفه‌هاي اصلي عامل‌ هايي كه بيشترين واريانس تغييرات آب را تبيين مي‌كردند، شناسايي و تحليل شد.نتايج و بحث: روند تغييرات مساحت آب تالاب شادگان در مجموع افزايشي بود. عامل ‌هاي مؤثر بر تغييرات آب تالاب شناسايي شد. داده ‌ها با استفاده از دو آماره KMO و بارتلت نشان داد عنصرهاي مورد بررسي در تغييرات مساحت آب‌دار آب براساس تحليل عاملي مناسب هستند. نتايج حاصل از تحليل عاملي نشان داد كه در مجموع پنج عامل، نقش بسزايي در تغييرات مساحت آبدار تالاب شادگان دارد. در مجموع پنج عامل توانسته‌اند 88.9 درصد از واريانس داده ‌ها را تبيين كنند؛ عامل اول: دما، سطح زيركشت، تعداد سد و بند خاكي و زه‌آب ورودي از نيشكر است كه كمابيش 36% از واريانس را تبيين مي‌كند، عامل دوم كه رطوبت حوضه است و 15% واريانس را تبيين مي‌كند. عامل سوم خشكسالي دبي لحظه ‌اي است كه 14.9 درصد از كل واريانس را تبيين مي‌كند. عامل چهارم دبي و بارش با 11.8 درصد و عامل پنجم رطوبت تالاب است كه 11.2درصد واريانس تغييرات مساحت آب را تبيين مي‌كنند.نتيجه گيري: تالاب‌ هايي كه در منتهي‌ اليه حوزه‌ هاي آبخيز قرار دارند، افزون بر عامل‌ هاي مؤثر در محدوده تالاب، تحت تأثير عامل ‌هاي اثرگذار در حوضه آبخيز مربوطه هستند. پس از بررسي و استخراج روند تغييرات مساحت آب تالاب با استفاده از روش‌ ها و تكنيك‌ هاي سنجش از دوري مناسب، شناسايي عامل‌ هاي مناسب مؤثر بر تغييرات مساحت آب تالاب از اهميت زيادي برخوردار است. در مجموع پنج عامل توانسته‌اند 88.9 درصد از واريانس تغييرات را تبيين كنند. در عامل اول كه كمابيش 36% واريانس تغييرات مساحت آب تالاب را تبيين مي ‌كند؛ غير از دما سه عامل كه ناشي از فعاليت‌ هاي انساني است، بيشترين اهميت را داشته ‌اند: سطح زيركشت به ‌دليل توسعه طرح‌ هاي بزرگ آبياري، استفاده از منابع آب رودخانه جراحي كه منبع 90 درصدي ورودي آب به تالاب است و بندها و سدهاي متعدد در بالادست تالاب با ممانعت از رسيدن بارش ‌هاي سيلابي و رواناب‌ هاي فصلي و زه‌آب نيشكر به ‌عنوان آب ورودي به تالاب. به ‌منظور مديريت تالاب كاهش فعاليت ‌هاي انساني و بهره ‌برداري از منابع آب به‌ منظور تأمين حقابه طبيعي تالاب بايد مد نظر قرار گيرد تا تالاب بتواند به ‌عنوان يك اكوسيستم زنده ادامه حيات دهد.