ارزيابي چرخه حيات (LCA) در توليد محصول‌هاي كشاورزي، مطالعه موردي: سيب و انگور

سابقه و هدف: روش ارزيابي چرخه حيات (LCA) از روش‌هاي جامع ارزيابي است كه امكان تخمين اثرهاي ‌محيط زيستي تجمعي ناشي از همه مرحله ‌هاي چرخه حيات يك فعاليت را فراهم مي‌آورد. نبود توجه كافي به الگوي مصرف نهاده‌ هاي توليدي در بخش كشاورزي به ‌عنوان مصرف ‌كننده اصلي آب در ايران، مي‌ تواند سبب تشديد چالش‌ هاي محيط زيستي شود. اتلاف نهاده ‌هايي مانند كودهاي شيميايي براي افزايش بهره ‌وري، سبب آلودگي منابع آب و خاك مي‌ شود. از سوي ديگر در مطالعات مربوط به ارزيابي اثرهاي محيط زيستي، محصول‌ هاي زراعي به مراتب بيشتر از محصول ‌هاي باغي مورد توجه قرار گرفته است، حال آنكه محصول ‌هاي باغي آب‌بر تر هستند.مواد و روش ‌ها: با توجه به اينكه ايران به‌ عنوان كشوري نيمه خشك با بحران كم ‌آبي مواجه است، در اين مطالعه ارزيابي فعاليت‌ هاي كشاورزي و محصول‌ هاي انگور و سيب با استفاده از جاپاي بوم‌ شناختي و ارزيابي چرخه حيات  به‌عنوان راهكار مناسبي براي برنامه ‌ريزي‌ هاي آينده در جهت كاهش فشارهاي محيطي و تأمين نيازهاي مصرفي در راستاي نيل به هدف ‌هاي توسعه پايدار مدنظر قرارگرفته است. براي اطلاعات مربوط به توليد نهاده‌ ها و تجزيه‌ وتحليل اثرهاي محيط زيستي محصول‌ هاي انگور و سيب، از نرم‌افزار Simapro 9.0.0.49 استفاده‌ شده است. محاسبات به ازاي يك واحد كاركردي معادل با يك كيلوگرم انجام شد. تأثير چرخه حيات ارزيابي و در شش گروه تأثير تقاضاي انرژي تجمعي، جاپاي بوم‌شناختي، جاپاي آب، پتانسيل گرمايش جهاني، پروتكل گازهاي گلخانه‌اي و سنجه زيستي (شامل گازهاي گلخانه ‌اي، لايه اوزون، اسيدي شدن، تغذيه گرايي، فلزهاي سنگين، آفت كش و منابع انرژي) دسته بندي شد.نتايج و بحث: براساس نتايج، سنجه كميابي آب براساس جاپاي آب براي سيب حدود 1.7 برابر انگور است. مقدار جاپاي بوم‌شناختي كربن دي اكسيد و اشغال سطح براي محصول سيب به ترتيب 1.3 و 4.65 برابر محصول انگور مي‌باشد. پتانسيل گرمايش جهاني كه براساس تجمع گازهاي كربن دي‌اكسيد، متان و نيتروژن اكسيد به ‌دست مي ‌آيد، تفاوت فاحشي در بين اين دو محصول نداشته و مقدار آن براي سيب 1.3 برابر انگور مي‌ باشد. توليد گازهاي گلخانه‌اي و نيز آسيب ناشي از استفاده از آفت‌كش‌ها براي محصول سيب به‌ ترتيب با نسبت 1.29 و 4.24 بيشتر از محصول انگور است. مقدار مصرف منابع انرژي براي يك واحد عملكردي از دو محصول سيب و انگور به ‌ترتيب برابر 10.1 و 9.13 مگاژول ارزش حرارتي خالص مي‌ باشد. نتيجه‌ گيري: به ‌طور كلي ارزيابي اثرهاي ‌محيط زيستي توليد دو محصول سيب و انگور نشان داد كه در بيشتر سنجه ‌هاي مورد مطالعه، محصول سيب آسيب بيشتري به محيط‌زيست وارد مي‌كند. حال‌آنكه ميزان كاهش دي كسيد كربن براي يك كيلوگرم محصول سيب 44 برابر همين ميزان محصول انگور است. بسته به وضعيت ‌محيط زيستي منطقه مطالعاتي، مي‌توان درمورد ترجيح كشت اين دو محصول تصميم‌گيري نمود. با توجه به منابع محدود آب در ايران، تغيير و بهبود الگوي كشت در مقياس خرد و كلان مي ‌تواند تأثير قابل‌توجهي بر وضعيت محيط زيست بگذارد. روش‌ هاي مديريت زراعي مانند كاربرد نهاده ‌هاي آلي، گياهان تثبيت ‌كننده نيتروژن و مديريت خاك‌ورزي مي ‌توانند به ‌منظور كاهش اثرهاي محيط زيستي مدنظر قرار بگيرند. استفاده از روش ‌هاي كنترل بيولوژيك آفت‌ ها مي ‌تواند از مصرف بي‌رويه آفت ‌كش ‌ها و سم ‌ها جلوگيري و سبب آسيب كمتر به محيط زيست شود.