بررسي و نقد شبكه معنايي مفاهيم ديني ـ اخلاقيِ قرآن از ديدگاه ايزوتسو

تمايز ميان مفاهيم اعتقادي و ديني با مفاهيم اخلاقي در ميان انديشمندان مسلمان مسئله‎اي بديهي به نظر مي‎رسد؛ اما ايزوتسو با طرح نظريه شبكه معنايي مفاهيم ديني و اعتقادي اين مسئله را با چالش مواجه كرده است. در اين شبكه معنايي، مفاهيم ديني و اعتقادي با مفاهيم اخلاقي يكسان و در يك شبكه قرار دارند و گاهي نيز با يكديگر مترادف شده‎اند. مفاهيم اخلاقي در اين شبكه بر اساس تضاد بنيادين ميان كفر و ايمان به دو طبقه كلي تقسيم شده اند و بر طبق آنها تمام انسان‎ها در آيات قرآن بر اساس تقسيم به دو گروه مومن و كافر، از هيچ صفت اخلاقي مشترك برخوردار نيستند. اولين انتقاد بر اين نوع شبكه بندي، وجود انسان مسلمان به عنوان حد وسط است كه از هر دو نوع فضايل اخلاقي نيك و بد برخوردار است. ديدگاه ايزوتسو اگر چه با ادعاي انحصار به بافت دروني قرآن طرح شده، اما اين ادعا با عبارات ديگر او و آيات ديگر و روايات ديني سازگار نيست و بر خلاف ديدگاه مشهور انديشمندان اسلامي است كه آن نيز مستند به بافت دروني متون ديني و از جمله قرآن است. مطابق با همين انتقادات رويكرد او در مورد صفت حلم و جاهليت نيز با اشكالات متعدد مواجه مي‎شود.