تحليل و ارزيابي مقاومت ايرانيان از ورود اعراب تا خلافت امويان: تأثير آن بر هويت‌ ايرانيان

Analysis and evaluation of the Iranian resistance from the arrival of the Arabs to the Umayyad caliphate: Its effect on the Identify of Iranians

اين مقاله از يك‌جهت به بررسي مقاومت ايرانيان در برابر انقيادِ هويت اسلامي-عربي اعراب (به‌ويژه امويان) از زمان ورود اعراب مسلمان تا قبل از روي كار آمدن عباسيان مي‌پردازد و از جهت ديگر به نتايج اين مقاومت‌ها بر هويت ايرانيان اشاره مي‌كند. بر اين بنياد سؤالي كه اين مقاله مي‌خواهد پاسخ دهد آن است كه گروه‌ها و جريان‌هاي كه با اشكال گوناگون مقاومت و كوشش براي گريز از انقياد هويتي عربي-اسلامي تلاش كردند، از چه ابزارها و استراتژي‌هاي استفاده كردند و نتايج اين مقاومت‌ها بر هويت ايرانيان چه بود؟ براي پاسخ به اين سؤال ما با كمك مباحث مقاومت ميشل فوكو، با ترسيم يك مكانيسم و روابط قدرت، به كردارهاي گفتماني و غير گفتماني عده‌اي كه به دنبال انقياد و عده‌اي به‌گونه‌اي ديگر با كردارهاي گفتماني و غير گفتماني مختلف در جهت مبارزه با اين انقياد هستند، اشاره مي‌كنيم. نتايج اين پژوهش آن است كه مقاومت ايرانيان به‌گونه‌اي بي‌قاعده در بين جريان‌هاي مختلف توزيع‌شده بود و كانون‌هاي مقاومت باتوجه‌به زمان و مكاني كه به وقوع مي‌پيوست متفاوت بود: گاه با تكيه‌گاه انديشه و تفكر خود (مثل زُنبيل‌ها) و گاه با دستاويز شدن به نيروهاي غيرايراني مثل خوارج؛ عده‌اي ديگر همراه عربان مي‌شدند و به اميد كسب غنيمت و يا از ترس جان، به‌صورت سپاه پياده با لشكر اسلام همگام مي‌شدند و عده‌اي ديگر كه به اميد گرفتن انتقام از جنگجويان عرب، به پشتيباني هر نيروي مخالف خلافت مركزي مي‌رفتند تا بتوانند عليه خلافت مركزي مقاومتي از خود نشان دهند. علي‌رغم اين قيام‌ها، هويت ايرانيان وارد هويت عربي-اسلامي شد.

This article examines the confrontation and resistance of the Iranians against the subjugation of the Islamic-Arab identity of the Arabs (especially the Umayyads) from the time of the arrival of the Muslim Arabs until before the Abbasids came to power. On the one hand, this study refers to the strategies of groups and currents that tried to escape from the relations and mechanisms of subjugation of Arab-Islamic identity with various forms of resistance, and on the other hand, it examines the results of these resistances on Iranian identity. The results of this study show that the resistance of Iranians was irregularly distributed among different currents and groups and the centers of resistance were different according to the time and place that occurred: Sometimes by relying on their own thoughts and ideas (like the Zonbilis) and sometimes by relying on non-Iranian forces such as the Kharijites; Others accompanied the Arabs and joined the Islamic army as infantry in the hope of trophy or fearing for their lives; Others, hoping for revenge on the Arab fighters, went to the support of any force opposed to the central caliphate so that they could resist the central caliphate and escape Arab domination.