كاركرد اسماء الهي بر خُلق‌وخو از ديدگاه حكمت متعاليه

مسئلۀ اسماء و صفات الهي و خلق‌وخوي انساني از بنيادي‌ترين مباحث فلسفه و عرفان اسلامي است. صدرا به صفات پروردگار در قوس نزول و صعود پرداخته و از خلق‌وخو با عنوان «شاكله و فطرت ثانويه» ياد كرده ‌است. اين پژوهش به روش توصيفي – تحليلي در‌صدد بررسي ديدگاه حكمت متعاليه دربارۀ تأثير اسماء الهي بر خلق‌وخوي انسان است. يافته‌هاي پژوهش بيانگر آن است كه از نگاه ملاصدرا، انسان‌ها فطرت يكسان، اما خُلق‌هاي متفاوتي دارند، كه از آن به عنوان فطرت اوليه و ثانويه نيز ياد مي‌شود. فطرت اوليه، تجلي اسم رحمت است كه همۀ انسان‌ها بر آن سرشته شده‌اند. قلب انسان ميان دو اسم «الهادي» و «المضل» است كه متناسب با سرشت و استعداد و با اعمال اختياري خود تجليگاه يكي از آن‌ها مي‌شود. اسماء الهي در خلق‌وخوي انسان نقش كليدي دارند و در سعادت يا شقاوت او تأثير بسزايي دارند و از طرفي، اشراف اسمائي خداوند بر انسان در قوس نزول، مانع اختيار انسان در به فعليت‌رساندن و آينۀ وجودي اسماء شدن توسط او نمي‌شود. همچنين، قضا و قدر در اين مسئله، تبيين عرفاني مي‌يابد.