تجلي اخلاص عارفانه در آينۀ ‌مراتب سيروسلوك

اين پژوهش به تحليل صفت عارفانۀ اخلاص از منظر مراتب سيروسلوك در برخي از مهم‌ترين آثار برجستۀ عرفاني تا قرن نهم هجري مي‌پردازد. اين بررسي كه با روشي توصيفي – تحليلي نگارش يافته، نشان مي‌دهد كه اخلاص در سخن برخي از عارفان، در هريك از مراتب سه‌گانۀ سلوك دچار تحول و تبدل محتوايي شده است؛ چنان‌كه در مرتبۀ نخست سلوك (فرق)، ويژگي ايجابي و كوشش‌مدارانه دارد. در اين ساحت سالك در اتصاف به اخلاص و پرهيز از آفات آن كوشش داشته، با وصف مخلِص شناخته مي‌شود. در مرتبۀ دوم (فنا)، جذبۀ الهي سالك را از وجود مجازي و همۀ صفاتش فاني مي‌سازد؛ لذا، اخلاص در عارف خصوصيتي سلبي و تنزيهي ‌يافته، اتصافش به اخلاص‌ ترك مي‌شود و با وصف مخلَص شناخته مي‌شود. در مرتبۀ سوم (بقا)، عارف مظهر اسماء و صفات الهي مي‌گردد؛ ازاين‌رو، اخلاص در عارف پس از سلب، مجدداً به‌شكل ايجابي، امّا تحوّل‌يافته، نمود مي‌يابد. همچنين، وصف مخلِص در اين مرتبه هم بر عارف و هم بر حق جايز مي‎شود. نتيجۀ اين بررسي نشان مي‌دهد با وجود اين‌ه سخنان بيشتر عارفان از اخلاص با ويژگي‌هاي مرتبۀ فرق، مطابقت دارد؛ اما سخنان عده‌اي از آنان از اخلاص علاوه ‌‌بر مرتبۀ فرق، با خصوصيات مرتبۀ فنا و بقا هم‌پوشاني دارد.