موضوعات علم بر مبناي سه سير فلسفي ملاصدرا

هدف از اين مقاله نشان دادن تغييرات موضوعات مرتبط با علم بر مبناي سه سير فلسفي صدرايي است كه مي‌توان با عناوين نگاه ماهوي، اصالت وجود وحدت تشكيكي و اصالت وجود وحدت شخصي از آن ياد كرد. پرسش اصلي اين است كه متناسب با سه سير يادشده چه تحولاتي در موضوعات مرتبط با علم اتفاق افتاده است؟ ما در اين مقاله تحول چند موضوع مهم را در سه مرتبۀ سير فلسفي بررسي كرده‌ايم؛ كه شامل چهار موضوع مهم «حقيقت تجريد، نحوۀ قيام صور به نفس، اتحاد يا عدم اتحاد عاقل و معقول و علم وجودات مادي» است؛ حاصل تحقيق اين است كه دربارۀ مسائل يادشده بر مبناي سه سير، تحولات مهمي رقم خورده است؛ براي نمونه، تقشير در مرتبۀ اول به‌نحو «از دست دادن زوايد و عوارض مادي» است تا ادراك تحقق يابد؛ حال‌آنكه به‌اقتضاي سير دوم تجريد يا تقشير به‌نحو «سير نفس در مراتب» جلوه مي‌كند و در سير سوم يا قابل طرح نيست يا به‌نحو سير در مظاهر نمود دارد. نحوۀ قيام صور به نفس در سير اول قيام حلولي، در سير دوم به‌نحو قيام صدوري و در سير سوم به‌نحو قيام ظهوري است. در موضوع اتحاد عاقل و معقول به‌اقتضاي سير اول اتحادي صورت نمي‌گيرد؛ به‌اقتضاي سير دوم اتحاد عالم و معلوم اثبات مي‌شود و به‌اقتضاي سير سوم اتحاد به وحدت ارتقاء مي‌يابد. در باب علم وجودات مادي، در سير اول وجودات مادي نه علم به خود دارند نه علم به ديگري و نه مورد علم واقع مي‌شوند؛ درحالي‌كه به‌اقتضاي سيرهاي دوم و سوم و به پشتيباني اصولي چون تساوق علم و وجود، حمل حقيقت و رقيقت، بازگشت تقسيمات وجود به مراتب وجود و قاعدۀ بسيط‌الحقيقة هم علم به خود و ديگري دارند و هم مورد علم واقع مي‌شوند.