روان‌اسطوره شناسي در ادبيات نمايشي (مطالعۀ موردي؛ اسطوره‌سنجي بهرام بيضايي با روش نقد اسطوره‌اي ژيلبر دوران)

Psychomythology in Dramatic Literature; A Case Study: Examining Bahram Beyzai's Mythological Views Based on Gilbert Durand's Mythological Criticism

پژوهش پيش رو به روش توصيفي ـ تحليلي، بر آن است تا روش نقد اسطوره‌اي ژيلبر دوران را بر آثار نمايشي بهرام بيضايي (نمايشنامه و فيلمنامه) اعمال نمايد و از اين مسير به اسطوره‌سنجي نويسنده يا الگوي اسطوره‌ايِ پسِ پشت اين آثار نائل آيد. اين مهم از مسير فرايند سه‌گانۀ اسطوره‌شناسي، با تكيه بر متن و تدقيق در مهم‌ترين اثر هنرمند و تشخيص خرده‌اسطورۀ كانوني آثار وي به انجام رسيد. روان‌سنجي با تكيه توأمان بر متن و فرامتن (رديابي خرده‌اسطورۀ يافت‌شده در ديگر آثار نويسنده، زندگي شخصي ـ حرفه‌اي هنرمند و تشخيص عقدۀ شخصي نويسنده) و كنار هم‌گذاري مجموعۀ يافته‌ها، به كشف اسطورۀ شخصي و فراشخصي هنرمند نائل مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه خرده‌اسطورۀ كانوني آثار بيضايي عبارت است از: برخواني گذشته براي ساخت آينده، ستيز با ستم و جهل و هر آنچه مانع باروري مام ميهن باشد، و در صورت لزوم قربان شدن براي نيل به اين باروري و بر همين سياق، زندگي در برابر مرگ، و زنانگي در حكم منشأ زندگي. عقدۀ شخصي وي نيز تثبيت‌شدگي و توقف در گذار از ساحت خيالي به ساحت نمادين ژاك لكان و اسطورۀ شخصي او ايزدبانو آناهيتا است.

The present research aims to apply Gilbert Durand's mythological criticism to Bahram Beyzai's dramatic works, including playwrights and screenplays, in order to uncover the underlying mythological pattern. The task was accomplished by utilizing the method of mythological analysis. It involved carefully studying the author's significant work, and identifying the principal sub-myth present in his works. In addition to analyzing the text and metatext (such as exploring the sub-myth present in other works by the author, studying his personal-professional life, and assessing his personal complex), a psychometric approach was employed to uncover his personal and extra-personal myth. The findings of the research indicate that the principal sub-myth in Beyzai's works revolves around several key themes: studying the past to shape the future, battling against oppression and ignorance that hinder the growth of the homeland's fertility, and being willing to sacrifice oneself if necessary to achieve this fertility. Furthermore, the priority of life over death and femininity as the source of life are significant aspects of this sub-myth. Beyzai's personal complex, described in the language of Jacques Lacan, involves a fixated state and difficulties transitioning from the imaginary to the symbolic realm. Lastly, his personal myth can be associated with the goddess Anahita.