نشانه‌شناسي فرهنگي كشف‌المحجوب؛ بررسي فرايندهاي معناورزي و الگوهاي معنا‌ساز

The Cultural Semiotics of Kashf-ul-Mahjoob: Meaning-Making Processes and Patterns

در نسل سوم نشانه ­شناسي، توجّه خاصي به نظام­هاي معناورزي، توليد ­و­ انتقال معنا­ شده و با رويكردهاي مختلف، سازوكارهاي معناپردازي مورد مطالعه قرار گرفته است. يكي از اين رويكردها، نشانه ­شناسي فرهنگي است كه با تمركز بر نشانه‌هاي يك فرهنگ، فرايندهاي فرهنگيِ معناساز را بررسي ­مي­كند. در ­اين پژوهش با معرفي ابرالگوي معناساز «فرهنگ ـ طبيعت‌»، سازوكارِ توليد معنا در متن عرفاني كشف‌المحجوب، به روش توصيفي ـ تحليلي در چهارچوب ديدگاه نشانه‌شناسي فرهنگي تبيين مي­­شود. نتايج حاكي از آن است كه بنيان مطالب كشف ­المحجوب بر مدار ابرالگوي معناساز «فرهنگ ـ ‌طبيعت» و از عمق معتقدات ايدئولوژيكي و فرهنگي هجويري نشأت گرفته است. وي براي اين كار از سه زير الگوي «فرهنگ/ پادفرهنگ»، طرح «كوسموس» يا نظمي ­عرفاني در برابر غياب يا نفي آن و «خود‌/ ديگري» بهره برده است. به­ منظور تثبيت­ و­ هويت‌سازي، الگوي «فرهنگ/ پادفرهنگ» براي جناح‌بندي و ارزش‌گذاري دالّ­هاي حوزه فرهنگ عرفاني و انباشت پديدارهايي در قالب پادفرهنگ به‌كار­برده ­مي­شود. چينشِ پرشمار دوگان­ه اي نظم­ مندي ـ بي­ نظمي نيز در اين متن، حكايت از غالبيّت و ارجمندي نشانه­ هاي حوزه عرفان داشته و حيطه مقابل را فضايي غير­اصيل و مغلوب نشان ­مي­دهد. همچنين از طريق ضبط كنش ­هاي مشايخ صوفيه در جايگاه آرماني‌ترين «خود» و با برساختِ بيشترين ميزان دشمني با نفس ­انساني و شرح دقايق شناخت و مواجهه با آن، دورترين ­ديگري در پرتو الگوي «خود/ ديگري» ساماندهي­­ مي­شود.

During the third phase of semiotics, special attention has been paid to semantic systems, the production and transmission of meaning, and the exploration of semantic mechanisms through various approaches. One notable approach is the semiotics of culture, which investigates meaning-making processes within a particular culture by focusing on its signs. In this research, by introducing the meaning-making model "culture-nature", the mechanism of meaning production in the mystical text of Kashf-ul-Mahjoob is explained in a descriptive-analytical way within the framework of cultural semiotics. The findings reveal that the fundamental content of Kashf-ul-Mahjoob is rooted in Hujwīrī 's ideological and cultural beliefs, using the three sub-patterns of "culture/counterculture", "chaos" or mystical order versus its absence or negation, and "self/other". The "culture/counterculture" model is employed to assign value to the signifiers of mystical culture, serving to create an identity. Moreover, the repeated mention of contrasting states of order and disorder highlights the dominance and superiority of mystical signs while portraying the opposing field as inauthentic and defeated. Furthermore, the actions of the Sufi elders are recorded as the ultimate standard of "self", while emphasizing the recognition of the details of the carnal soul as an enemy to be confronted. This establishes the farthest other within the framework of the "self/other" model.