اعتبارسنجي شروط تحميلي و حمايت از طرف ضعيف در عقود تحميلي در فقه اسلامي، حقوق ايران و مصر

اعتبارسنجي شروط تحميلي، بررسي شكل جديدي از قراردادهاست كه در آن‌ها يك طرف قرارداد داراي قدرت برتر يا انحصاري است كه مفاد و شرايط قرارداد را تنظيم مي‌كند و طرف ديگر بدون داشتن حق مذاكره، مجبور به پذيرش آن است. پژوهش حاضر به روش تطبيقي ـ تحليلي، به بررسي ماهيت، مبنا و اعتبار شروط تحميلي در اين نوع قراردادها مي‌پردازد. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه برخي از شروط تحميلي، فاقد وصف غير منصفانه هستند؛ لذا معتبرند. قانون‌گذار مصر در ماده 149 قانون مدني در بحث شروط و قراردادهاي تحميلي غير منصفانه مقرر مي‌دارد: «... قاضي مي‌تواند قراردادهاي متضمن شروط تحميلي را تعديل يا طرف ضعيف را از اجراي آن‌ها معاف كند...». برخي از قواعد فقهي در فقه اسلامي و اصول حقوقي در حقوق ايران از چنان ظرفيتي برخوردارند كه مي‌توان آن‌ها را از ادلۀ حمايت از طرف ضعيف قرارداد در اين نوع قراردادها به شمار آورد. افزون بر اين، قانون‌گذار ايران با تصويب برخي مواد قانوني، تمايل خود را به حمايت از طرف ضعيف نشان داده است. قضات نيز مي‌توانند با بهره‌گيري از قواعد فقهي و اصول حقوقيِ پذيرفته‌شده، چنانچه شروط تحميلي غير منصفانه باشند، به تعديل آن‌ها مبادرت ورزند. از اين رو براي جلوگيري از صدور آراي متفاوت در اين زمينه، پيش‌بيني ماده قانوني در قانون مدني ايران اجتناب‌ناپذير است.