رويكردي معنا بنياد به ساخت‌هاي كنترلي در زبان فارسي

پژوهش حاضر به مطالعه ساخت‌هاي كنترلي در زبان فارسي بر اساس دستور نقش و ارجاع مي‌پردازد. در دستور مذكور ساخت‌هاي كنترلي بر اساس «نظريه كنترل اجباري» مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند. اين نظريه داراي بنيان‌هاي معناشناختي است و به طور خاص پديده كنترل را بر اساس روابط معنايي موضوع‌ها و نيز نوع محمول كنترلي مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. هدف اصلي جستار حاضر بررسي نحوي و معنايي ساخت‌هاي كنترلي و نيز تعامل نحو-معنا در اين ساخت‌ها است. هم‌سو با هدف مذكور، در بعد معنايي نخست به دسته‌بندي انواع محمول‌هاي كنترلي بر اساس «روابط معنايي ميان‌بندي» پرداخته و آن‌ها را در سه دسته محمول‌هاي روان-كنش، سببي و امري/ اجازه‌اي قرار داديم. در بعد نحوي نيز انواع روابط الحاق و پيوند را در ساخت‌هاي كنترلي مورد بررسي قرار داديم. يافته‌ها حاكي از آن است كه ساخت‌هاي كنترلي در زبان فارسي در بعد نحوي در الحاق قرار دارند، به گونه‌اي كه محمول كنترلي به عنوان مركز اصلي و محمول مصدري/ التزامي به عنوان مركز وابسته عمل مي‌كنند. هر دو مركز نيز داراي عملگر مشترك وجهيت هستند و در نتيجه پيوند آن‌ها از نوع هم‌وابستگي است. همچنين يافته‌ها مويد آن هستند كه داده‌هاي زبان فارسي منطبق بر پيش‌بيني‌هاي مطرح شده در نظريه كنترل اجباري مي‌باشند و در نتيجه مي‌توان بر كفايت تبييني نظريه مذكور صحه گذاشت. گفتني است داده‌هاي پژوهش حاضر برگرفته از پيكره همشهري 2 مي‌باشند.